Kiezen voor vooruitgang
Grip krijgen op impact meten
Veel organisaties en mensen willen blijvende impact maken met hun activiteiten en programma’s. Maar in de praktijk lopen ze vaak tegen dezelfde vragen en dilemma’s aan. Wat is de positieve en negatieve impact eigenlijk precies? Wat is de maatschappelijke waarde daarvan? En: hoe meet ik dat zo objectief mogelijk? We delen onze inzichten in de kunst van het impact meten, en wat dat doet met je impact en draagvlak.
Besturen betekent soms moeilijke keuzes maken. En wie op de lange termijn verandering wil realiseren, heeft breed maatschappelijk draagvlak nodig; anders is de kans groot dat veranderingsprocessen op weerstand stuiten of later weer worden teruggedraaid. Om draagvlak te verkrijgen en te behouden, is het belangrijk om te bewijzen dat maatregelen legitiem zijn. Dat betekent: laten zien wat de positieve én negatieve effecten zijn. Zeker op de lange termijn geldt: hoe beter je de impact van je beleid kunt aantonen, hoe groter het draagvlak. Dat vergemakkelijkt het verantwoorden van lastige keuzes en maakt structurele verandering mogelijk.
1
Eerst een stap terug
Het klinkt misschien vanzelfsprekend, maar bepalen wat je wilt bereiken en waaróm, is een belangrijke eerste stap in het inzichtelijk maken van duurzame, maatschappelijke impact. Wij zien te vaak dat de hoe-vraag, de concrete actie, leidend is in de communicatie of het impactplan. De wat- en waarom-vraag is hierbij vaak nog niet duidelijk geformuleerd. Ons advies is dan ook om eerst een stap terug te doen: om duidelijk te bepalen wat de langetermijnambitie is, wat je concreet wilt bereiken, en waarom je nu juist op dít doel focust. Er is namelijk geregeld een grote discrepantie waarneembaar tussen de ambitie en de ondernomen of bedachte actie.
2
Concrete doelen zijn beter meetbaar
Als het duidelijk is waarop je impact wilt maken en wat daarbij het hoofddoel en de subdoelen zijn, wordt het eenvoudiger om gerichte acties te koppelen aan deze doelen. Hoe concreter die acties zijn, hoe beter je de impact ervan kunt meten. Je maakt daarmee inzichtelijk wat de verwachte verandering is, een zogenoemd veranderpad. Kiezen voor het één betekent bovendien vaak automatisch níet kiezen voor iets anders. Afwegingen als deze, inclusief de bijbehorende argumentatie, blijven in veel gevallen onderbelicht, terwijl die juist zo belangrijk zijn. Door hier helder over te communiceren, vergroot je het draagvlak voor de uiteindelijke keuze.
3
Maak scherp onderscheid tussen hoofd- en bijzaak
De volgende stap is om te bepalen welke acties je gaat ondernemen om deze hoofddoelen en subdoelen te behalen. Onderdeel hiervan is ook om te kijken welke andere organisaties en mensen je nodig hebt om de acties te ondernemen en wie (mede)verantwoordelijk is. Daarnaast is het belangrijk om vooraf te bedenken welke externe effecten invloed hebben op de hoofd- en subdoelen, en of activiteiten een directe of juist een indirecte invloed hebben op het te bereiken resultaat.
Deze complexe puzzel van doelen, activiteiten en betrokken partijen kun je overzichtelijk in kaart brengen met een Theory of Change (ToC). Een ToC beschrijft hoe je verwacht dat verandering tot stand komt: welke activiteiten leiden tot welke resultaten, en hoe dragen deze resultaten bij aan het uiteindelijke einddoel. Het model helpt om doelen en subdoelen te onderscheiden, onderliggende aannames zichtbaar te maken en relevante stakeholders in kaart te brengen. Zo ontstaat een duidelijk communicatiemiddel waarin afwegingen en keuzes kunnen worden opgenomen. Bovendien maakt een goed uitgewerkte ToC het meten van de daadwerkelijk gerealiseerde impact aanzienlijk inzichtelijker.
Daarnaast is het belangrijk om vooraf te bedenken welke externe effecten invloed hebben op de hoofd- en subdoelen, en of activiteiten een directe of juist een indirecte invloed hebben op het te bereiken resultaat.
4
Houd rekening met maatschappelijke opinie
Als de wat, het waarom en het hoe helder zijn, is de volgende stap het daadwerkelijk meten van impact. Welk resultaten leveren de activiteiten of interventies op? En dragen die inderdaad bij aan de gewenste positieve impact? En hoe kies je in een doolhof aan informatie en wirwar van data-analyse-mogelijkheden de juiste aanpak?
Helaas is er geen eenvoudige, kant-en-klare methode of tool om impact te meten. Het vergt ervaring en kennis van maatschappelijke waarden, waarbij terugkijken en evalueren nodig is om impact op een juiste manier cijfermatig te waarderen. Daarbij speelt ook de maatschappelijke opinie en het bijbehorende draagvlak een rol. Als mensen bijvoorbeeld het contact met buren als een belangrijk maatschappelijk vraagstuk zien, is de maatschappelijke waarde van een maatregel op dat gebied groter dan wanneer dit niet als probleem wordt ervaren. Maatschappelijke opinie doet er dus echt toe.
5
Maak de keuze: doelgerichte of algemene impact?
Bij het meten van impact is het belangrijk eerst te bepalen of een maatregel gericht is op een specifieke doelgroep of juist een bredere, generieke insteek heeft. Bij een focus op een specifieke doelgroep zijn kwalitatieve gegevens waardevol en vaak ook nodig, omdat ze meer diepgang geven aan de meting. Bij een generieke aanpak zijn kwantitatieve gegevens vaak voldoende om het geheel goed in kaart te brengen. Vaak vormt een combinatie van verhalen, ervaringsgegevens en objectieve cijfers de beste basis om de impact zo volledig mogelijk weer te geven; een soort 360 graden-analyse.
Enkele praktische vragen kunnen het proces van impact meten gemakkelijker maken. Denk vooraf na over wie verantwoordelijk wordt voor het meten, op welke momenten er wordt gemeten, of alle activiteiten of interventies dezelfde meetmethode vragen en welke bestaande databronnen gebruikt kunnen worden.
6
Blijf evalueren, leren en bijstellen!
Over het algemeen geldt dat wanneer de positieve en negatieve effecten van maatregelen of interventies inzichtelijk worden gemaakt, en duidelijk wordt hoe deze samenhangen met de geformuleerde ambities, terwijl ook externe invloeden die positief of negatief bijdragen in beeld worden gebracht, de legitimiteit van programma’s en activiteiten wordt versterkt.
Daarnaast biedt dit een basis om te evalueren, te leren en bij te sturen, wat bijdraagt aan de effectiviteit van programma’s, met groter draagvlak en uiteindelijk een grotere impact.
Sanne Paenen
Sanne is senior adviseur-onderzoeker bij Het PON & Telos, waar ze onder andere betrokken is bij verschillende projecten waarin brede welvaart in kaart gebracht en gemonitord wordt.