Moed en regie gevraagd:
sturen op brede welvaart
Steeds meer provincies, gemeenten, regio’s en samenwerkingsverbanden verankeren brede welvaart in hun beleid. Dat vraagt van bestuurders meer dan het verzamelen en analyseren van data: het vergt bestuurlijke moed om waarden leidend te maken in het keuzeproces en om samen te werken over portefeuilles en domeinen heen. Een sprekend voorbeeld daarvan is Haven 8 Oost in Waalwijk. In dit artikel gaan we dieper in op de ontwikkeling van dit bedrijventerrein, waarbij brede welvaart een centrale rol innam.
Data als startpunt, niet eindpunt
Veel bestuurders, strategen en beleidsmakers willen met hun beleidsactiviteiten impact maken op brede welvaart. Daarbij doen ze vaak een beroep op data. Hoe staat het er lokaal of regionaal voor? Met wie en waar gaat het goed, of juist niet? En: welke trends zijn zichtbaar? Het PON & Telos heeft een brede basismonitor ontwikkeld waarmee we brede welvaart inzichtelijk kunnen maken op regio-, gemeente- of wijkniveau. Maar cijfers alléén zijn niet genoeg. Ze vormen slechts het startpunt voor een bewuste, soms lastige waardendialoog: wat vinden we écht belangrijk? En: waar zetten we gezamenlijk op in?
Bestaande praktijken als belemmering
De ambitie om te sturen op brede welvaart schuurt met bestaande bestuurlijke praktijken; portefeuilles, budgetten en processen zijn immers sectoraal ingericht. Bestuurders zijn gewend om zich primair te richten op hun eigen verantwoordelijkheden, en een gesprek over waarden en prioritering valt vaak buiten de routine van colleges en gemeenteraden. Daardoor blijft de blik vaak smal, terwijl brede welvaart juist vraagt om een integrale benadering en afweging.
"Waarden vormen slechts het startpunt voor een waardendialoog.
Wat vinden we écht belangrijk?"
Een nieuwe nadruk
Zo ook in Waalwijk, waar de vraag naar grond voor bedrijven groot is. Van oudsher werkte de gemeente met kavelgewijze uitgifte aan de hoogste bieder, onder aansturing van de wethouder Economie en Grondzaken en binnen de bestaande ruimtelijke kaders. Deze werkwijze, waarbij de nadruk lag op economische groei en die heeft geleid tot ontwikkeling van Waalwijk als logistieke hotspot in Nederland, leverde relatief weinig banen op voor de eigen inwoners. Tegelijkertijd zorgde deze werkwijze wél voor druk op woningen, voorzieningen en leefbaarheid (gevoelens van onveiligheid). ‘De bedrijven de lusten en wij de lasten’, zo verwoordde een ambtenaar het sentiment van bewoners.
Bij de ontwikkeling van het laatste uitgeefbare terrein, Haven 8 Oost (48,5 hectare netto), heeft het college van B&W daarom bewust gekozen voor een bredere benadering: niet alleen economische opbrengst moest leidend zijn, maar ook sociale meerwaarde, duurzaamheid en een positieve impact op stad en kernen.
Van eigen portefeuille naar brede dialoog
Gemeentelijke bestuurders werken binnen coalities met uiteenlopende politieke achtergronden en concentreren zich vooral op hun eigen portefeuille. Ze praten liever over het oplossen van problemen dan over onderliggende waarden vanuit een breed perspectief. Het voeren van een waardendialoog en het stellen van prioriteiten op basis daarvan, ligt dan ook buiten de routine van zowel colleges als gemeenteraden.
Dit keer koos het college dus bewust voor een andere koers. Het PON & Telos begeleidde de gemeente hierbij. Op basis van een nulmeting van brede welvaart hebben we de ambtenaren, het college en de raad eerst meegenomen in een brede waardendialoog en vervolgens in het proces van kiezen. Uiteindelijk stelde het college drie prioriteiten vast:
- de bereikbaarheid verbeteren en verduurzamen;
- jongeren in de stad behouden en goed onderwijs bieden;
- het verblijfsklimaat op het bedrijventerrein versterken.
Gedurende het proces werd de raad meermaals geïnformeerd. Uiteindelijk onderschreef de raad unaniem de door het college gekozen prioriteiten.
Actieve rol voor gemeente
Kiezen voor brede welvaart betekende ook dat de gemeente zelf meer regie moest nemen. In dit geval gebeurde dat door actief te sturen op een ontwikkel- en uitgiftestrategie, waarin de gekozen prioriteiten tot uitdrukking komen: een strategie die zorgt voor maatschappelijk rendement op de geprioriteerde brede-welvaartsthema's.
We adviseerden de gemeente onder meer:
Neem publieke regie
vanuit het bredewelvaartsperspectief.
Ga samenwerkingverbanden aan en vorm coalities
waarbij regionaal belang, in dit geval als opvanglocatie voor bijvoorbeeld circulaire activiteiten, benut kan worden.
Richt een opgavegericht, multidisciplinair team in
binnen de gemeente.
Investeer in kwaliteitsborging
door een onafhankelijke, multidisciplinaire kwaliteitscommissie in te stellen met een advies- en toetsingsrol.
Bestuurlijke moed en regie
Het voorbeeld van Waalwijk laat zien dat brede welvaart in de praktijk moed vergt: de durf om waarden en prioriteiten expliciet te maken en keuzes te maken die portefeuilles overstijgen. Daarnaast is regie nodig, zodat samen met (regionale) partners gericht en consistent gewerkt kan worden aan de vastgestelde doelen.
Brede welvaart begint kortom bij data, maar krijgt pas écht betekenis in de dialoog over waarden en de keuzes die daaruit volgen. Haven 8 Oost laat zien dat dit mogelijk is – mits bestuurders bereid zijn om verder te kijken dan economische groei alleen, en om te sturen op wat inwoners nu en in de toekomst écht van waarde vinden.
Het PON & Telos publiceerde eerder al het essay 'Kiezen voor brede welvaart vraagt om bestuurlijke moed' over het belang van een waardengedreven gesprek bij het najagen van brede welvaart, en wat dat vraagt van bestuurders.
drs. Mirjam Smulders
Mirjam is senior adviseur-onderzoeker bij Het PON & Telos. Daar zet ze zich in om kennis te delen over complexe samenwerkingsprocessen tussen burgers, ondernemers, overheden, onderwijs en onderzoeksinstellingen en meer.