Gemeenschapshuizen 2.0
Een interview met Jolanda Luijten over de lokale netwerksamenleving
Tekst: Joost Peters Foto: Peter Roek, Pentalux Photography
Van het jongerenkoor tot de seniorenvereniging, van de lokale fanfare tot de yogaclub: het gemeenschapshuis is in veel dorpen en wijken een belangrijke verzamelplek voor verenigingen, organisaties en inwoners. Maar om die rol ook in de toekomst te kunnen blijven bekleden, is een doordachte visie nodig. Samen met andere partijen ontwikkelde Het PON & Telos een trainings- en begeleidingstraject voor gemeenschapshuizen die op zoek zijn naar een nieuwe rol, met nieuwe verbindingen en eigenaarschap binnen de gemeenschap.
Van oudsher neemt het gemeenschapshuis een belangrijke plek in binnen dorpen en wijken. Het is dé plek waar verenigingen bij elkaar komen, waar maatschappelijke organisaties het contact met de burger organiseren en waar inwoners elkaar kunnen ontmoeten.
Tegelijkertijd worstelen veel gemeenschapshuizen met hun toekomst, schetst onderzoeker Jolanda Luijten. “Mede door de vergrijzing en de individualisering hebben steeds meer gemeenschapshuizen moeite om de exploitatie elk jaar weer rond te krijgen. Mensen voelen nog steeds wel de behoefte om samen te komen – in een lees- of kookclub bijvoorbeeld –, maar het gemeenschapshuis is dan vaak niet de eerste plek waar mensen aan denken. Bovendien is door de jaren heen de structurele financiële steun voor dorps- en buurthuizen vanuit provincie en gemeenten steeds meer opgedroogd.” (bron: vsb-fonds)
Erg zonde, vindt Luijten. “Want vanuit hun centrale functie zijn veel gemeenschapshuizen bij uitstek de plek waar verbinding en uitwisseling plaatsvindt, waar nieuwe ideeën ontwikkeld worden, en waar inwoners en organisaties die met verschillende activiteiten bezig zijn, elkaar kunnen inspireren.” Gemeenschapshuizen vervullen daarmee een belangrijke spilfunctie binnen de ‘lokale netwerksamenleving’
"Vanuit hun centrale functie zijn veel gemeenschapshuizen bij uitstek de plek waar verbinding en uitwisseling plaatsvindt, waar nieuwe ideeën ontwikkeld worden"
Huiskamer
In opdracht van ’t Heft (het platform voor gemeenschapshuizen in Noord-Brabant), het VSB Fonds en de gemeente Oss onderzocht Het PON & Telos hoe de gemeenschapshuizen weer kunnen worden omgevormd tot dé ‘huiskamer’ van het dorp of de wijk, waar het sociale leven zich afspeelt en waar mensen elkaar laagdrempelig kunnen ontmoeten. Om klaar te zijn voor de toekomst is het belangrijk dat gemeenschapshuizen meegaan in de maatschappelijke veranderingen die op hen afkomen, schetst Luijten. “Daarom hebben we de gemeenschapshuizen ondersteund in de vraag hoe zij hun maatschappelijke functie kunnen verbreden en hoe het lokaal eigenaarschap van de gemeenschap bij het gemeenschapshuis kan worden versterkt.”
Stakeholdersbijeenkomst
Dat gebeurde in 2019 eerst in drie pilots in gemeenschapshuizen in Sterksel, Schaijk en Lage Zwaluwe, vertelt Luijten, “Samen met inwoners, organisaties en verenigingen is ieder gemeenschapshuis aan de slag gegaan met het opstellen van een visie op de brede maatschappelijke rol van het gemeenschapshuis. Wat voor gemeenschapshuis willen we zijn? Welke positie willen we vervullen binnen onze gemeenschap? Waar is behoefte aan in het dorp en welke functies kunnen we samen vanuit het gemeenschapshuis bieden?” “Tijdens een stakeholderbijeenkomst nodigden we alle verenigingen en organisaties die actief zijn in de wijk of het dorp uit voor een brainstormsessie over deze en andere vragen. Daarbij daagden we hen uit om met nieuwe ideeën te komen over wat het gemeenschapshuis zou kunnen betekenen voor het dorp of de wijk.”
Serious game
De thema’s en ideeën die uit deze bijeenkomst voortkwamen vormden vervolgens de basis voor een grote dorps- of wijkbijeenkomst, waarbij inwoners, organisaties en verenigingen werden uitgenodigd voor een gezellige avond in het gemeenschapshuis. In groepjes van vijf speelden de deelnemers de zogenoemde veerkrachtdialoog, vertelt Luijten. “Dit is een serious game die we hebben ontwikkeld om met elkaar op een gestructureerde manier van globale ideeën tot concrete actiepunten te komen. Deelnemers kiezen een thema dat hen het meest aanspreekt en beantwoorden met elkaar de vraag hoe het gemeenschapshuis invulling zou kunnen geven aan het betreffende thema. Door deelname aan de veerkrachtdialoog ontstaat binding en worden inwoners geactiveerd om ook daadwerkelijk met de zelf bedachte acties aan de slag te gaan.” De uitkomsten van de stakeholdersbijeenkomst en de veerkrachtdialoog leidden uiteindelijk tot een actieplan, opgesteld door Het PON & Telos, waarmee de gemeenschapshuizen handvatten hebben om echt aan de slag te gaan.
"Door deelname aan de veerkrachtdialoog ontstaat binding en worden inwoners geactiveerd om ook daadwerkelijk met de zelf bedachte acties aan de slag te gaan"
Lokale netwerksamenleving versterken
Op basis van deze drie pilots heeft Het PON & Telos vervolgens – op initiatief van ’t Heft en samen met de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij (KNHM) – een uitgebreid trainings- en begeleidingstraject ontwikkeld. Specifiek uit de koker van het KNHM kwam een bijbehorende methode om het door Het PON & Telos opgestelde actieplan te vertalen naar een bedrijfs- en exploitatieplan. Onlangs hebben vijf gemeenschapshuizen in de gemeente Oss dit gehele traject doorlopen, vertelt Luijten. “Op basis van de ervaringen in Oss hebben we onze aanpak vervolgens nog verder verfijnd en doorontwikkeld. Daardoor is een beproefde methode ontstaan, die ook in gemeenschapshuizen in andere gemeenten in heel Nederland toegepast kan worden om de netwerksamenleving op lokaal niveau verder te versterken.”
