Missionarissen voor het cultuuronderwijs
Een dubbelinterview met intermediairs Otine van Erp en Roy Franssen over hun werk als schakel tussen scholen, cultuuraanbieders en de beleidswereld
Tekst: Joost Peters en Sophie de Jong Foto: Joyce van Belkom
De Intermediair Cultuureducatie vormt de missing linktussen het onderwijs en het culturele veld in een bepaalde gemeente. Intermediairs Otine van Erp (Nuenen) en Roy Franssen (‘s-Hertogenbosch) over de invulling van hun rol, de uitdagingen waar ze tegenaan lopen én over de kick als het lukt om scholen, leerlingen en makers aan elkaar te verbinden. “De lol die je kunt beleven aan cultuur: dát wil ik kinderen meegeven.”
Dit dubbelinterview is uitgevoerd naar aanleiding van de eerste meting van de Monitor Cultuureducatie in Brabant. Hiervoor hebben we als Het PON & Telos, in opdracht van de samenwerkingspartners van de gezamenlijke Cultuureducatie met Kwaliteit-aanpak, onderzocht hoe het er nu voorstaat met het bereiken van de verschillende doelen. Wat zijn tot nu toe de belangrijkste opbrengsten en welke zaken behoeven extra aandacht? Lees er hier meer over:
Over de geïnterviewden
Otine van Erp Projectleider Onderwijsprojecten en intermediair Cultuureducatie bij Stichting Kunstkwartier
Roy Franssen Projectleider Onderwijs & Educatie bij bij cultuur-educatief platform Huis73 in Den Bosch
Ambitie per gemeente verschilt
Roy Franssen doorliep ooit de dansacademie en de pabo, werkte bij diverse culturele instellingen, en kwam uiteindelijk terecht bij cultuur-educatief platform Huis73 in ‘s-Hertogenbosch als projectleider Onderwijs & Educatie. Vanuit die hoedanigheid functioneert hij als intermediair tussen de Bossche scholen aan de ene, en de culturele instellingen aan de andere kant, vertelt hij. “Hiervóór vervulde ik een soortgelijke rol in de gemeente Etten-Leur. Wat ik heb gemerkt is dat de rol van intermediair behoorlijk kan verschillen per gemeente. Je hebt landelijke kaders voor cultuureducatie waar iedereen zich aan te houden heeft, maar daarbinnen kan de ambitie per gemeente behoorlijk verschillen. Bovendien scheelt het qua dynamiek nogal of je rechtstreeks in dienst bent van de gemeente of dat je – net als ik – werkt namens een culturele instelling.”
Onafhankelijke positie
Na het conservatorium – waar ze de opleidingen schoolmuziek en accordeon voltooide – rolde Otine van Erp via diverse schoolprojecten de onderwijswereld in. Anno 2023 werkt ze namens Stichting Kunstkwartier als projectleider Onderwijsprojecten en intermediair Cultuureducatie voor de gemeentes Geldrop-Mierlo en – met name – Nuenen. Otine herkent wat Roy zegt, vertelt ze. “De invulling van de rol van intermediair kan inderdaad vaak flink verschillen per gemeente. Maar het allerbelangrijkste is uiteindelijk dat je jezelf, hoe de gemeentelijke ambitie er ook uitziet en voor wie je ook werkt, onafhankelijk opstelt. Ik ben weliswaar in dienst van Kunstkwartier, maar uiteindelijk ben ik er simpelweg om de vraag vanuit het onderwijs zo goed mogelijk in kaart te brengen en dat te koppelen aan het culturele aanbod. Wat wil de school? Wat wil de leerkracht? En vooral: wat willen we de leerling meegeven tijdens de onderwijsloopbaan? Dáár gaat het uiteindelijk om. Als ik als intermediair in gesprek ga, zet ik alle andere petten af.”
"Het allerbelangrijkste is uiteindelijk dat je jezelf, hoe de gemeentelijke ambitie er ook uitziet en voor wie je ook werkt, onafhankelijk opstelt"
Otine van Erp
Brandstof
Roy knikt bij het verhaal van Otine. “Als intermediair hebben wij allebei een training gespreksvaardigheden gevolgd bij Kunstloc Brabant, en daar werd voortdurend gehamerd op die onafhankelijke positie. De school is uiteindelijk de motor achter cultuureducatie, maar elke motor heeft brandstof nodig om te gaan draaien. Als intermediair leveren wij die brandstof: door te inspireren, door het aanbod te laten zien, door mee te denken over wat er allemaal mogelijk is. En vooral ook door goed door te vragen: wat willen jullie precies?”
Dat laatste is vaak zo makkelijk nog niet, heeft Roy gemerkt. “Scholen vinden het vaak lastig om te formuleren waar hun behoefte nu écht ligt. Ik kom wel eens op een school die bijvoorbeeld drama wil inzetten als middel om sociale vaardigheden te trainen. Komt die vraag dan echt voort uit een culturele ambitie, of is het onbewust vooral bedoeld als oplossing voor een specifiek probleem dat speelt binnen de school? En zijn er binnen het beschikbare aanbod dan geen andere vormen van cultuureducatie die wellicht beter passen binnen het curriculum?” Als intermediair kijk je vooral naar de bredere context, vult Otine aan. “Sommige scholen vinden het nog altijd moeilijk om een bredere visie rondom cultuureducatie te formuleren, zoals die er voor reken- en taalonderwijs doorgaans wél is. Als je zo’n school dan vraagt naar hun langetermijndoelstellingen op cultuurgebied, dan valt het vaak stil. Aan ons de taak om de scholen daarbij te ondersteunen en hen te laten zien wat de mogelijkheden zijn.”
"De school is uiteindelijk de motor achter cultuureducatie, maar elke motor heeft brandstof nodig om te gaan draaien. Als intermediair leveren wij die brandstof: door te inspireren, door het aanbod te laten zien, door mee te denken over wat er allemaal mogelijk is"
Roy Franssen
DNA
Waar ‘vroeger’ de plaatselijke muziekschool, dansschool of harmonie een belangrijke rol speelden binnen cultuureducatie op lokaal niveau, is die taak steeds meer bij het onderwijs komen te liggen, schetst Roy. “Veel scholen en leerkrachten hebben daardoor nog altijd het idee dat dit er allemaal bij is gekomen. Cultuureducatie zit vaak nog niet in het DNA van een school, dat heeft tijd nodig.” Zeker na de coronapandemie is het lastiger geworden om een voet tussen de deur te krijgen bij scholen, merkt Otine. “Zelfs als we culturele activiteiten volledig op maat aanbieden bij de school, is het soms lastig om daar de handen voor op elkaar te krijgen. Te druk met het wegwerken van achterstanden, krijg je dan te horen.” Voor de school ben je als intermediair vaak degene die nét dat stapje te veel vraagt, vult Roy aan. “En voor het culturele veld ben je – even zwart-wit gesteld – degene die altijd net een stapje te weinig zet. Dat maakt onze rol best lastig, want uiteindelijk zijn wij degenen die aanbod en curriculum bij elkaar moeten zien te brengen.”
Enorme verrijking
Maar áls het uiteindelijk lukt om die twee werelden bij elkaar te brengen, geeft dat wel enorm veel voldoening, benadrukt Roy. “Dat is juist de reden dat ik dit werk ben gaan doen. Een maker moet alle vrijheid krijgen om te maken wat hij of zij wil, terwijl het onderwijs zijn eigen doelen en taken heeft. Als je dat aan elkaar kunt matchen, ontstaan er vaak hele mooie dingen.” Otine kent in haar netwerk diverse kunstenaars die enorm waardevolle trainingen verzorgen, als voorbeeld van hoe cultuureducatie er wat haar betreft uit zou moeten zien. “Diverse trainers van Kunstloc werken vanuit een procesgerichte didactiek, waarbij ze leerlingen aanmoedigen om de wereld op een creatieve manier te onderzoeken. Op die manier wordt de nieuwsgierigheid van leerlingen gestimuleerd, terwijl de leerkracht zich herkent in de gebruikte didactiek – en dat allemaal gekoppeld aan een specifieke kunstvorm. Een enorme verrijking, en volgens mij een schoolvoorbeeld van hoe je kunst en onderwijs aan elkaar zou moeten verbinden.”
"Veel scholen en leerkrachten hebben nog altijd het idee dat cultuur er allemaal bij is gekomen. Cultuureducatie zit vaak nog niet in het DNA van een school, dat heeft tijd nodig"
Roy Franssen
Foto: CDC (Unsplash)
De leerling als uitgangspunt
In ‘s-Hertogenbosch gebruikten scholen lange tijd de zogenoemde Culturele Ladekast, een instrument om doorlopende leerlijnen op het gebied van cultuureducatie op te bouwen. De verschillende ‘lades’ bevatten lessen of culturele activiteiten rondom verschillende kunstdisciplines als muziek, beeldende vorming, dans, drama, erfgoed en literatuur, legt Roy uit. “De school bepaalde uiteindelijk zelf welk ‘laatje’ van de Culturele Ladekast werd opengetrokken, maar steeds vaker bleven de laatjes dicht. Daarom hebben we de Ladekast sinds kort aangevuld met de Bossche Cultuur- en leesroute; een nieuwe methodiek, ontwikkeld samen met de cultuurpartners in de stad, waarbij elke basisschoolleerling in acht jaar diverse ‘stations’ aandoet op weg naar het voortgezet onderwijs. Elk kind in de gemeente heeft op deze manier toegang tot kwalitatieve en betekenisvolle cultuur- en leeseducatie.”
De Cultuurroute verlegt de focus van de school naar de leerling en is daarmee een concrete vertaling van de Culturele Ladekast, vervolgt Roy. “Elke leerling volgt in elk geval een basisroute, die de school desgewenst kan aanvullen met zogenoemde ‘plusactiviteiten’ voor verdere verrijking. De Cultuurroute loopt kortom altijd door, wat er ook gebeurt op school of in het veld.” Een interessante aanpak, vindt Otine. “Nu is het vaak nog zo dat het succes van cultuureducatie vaak staat of valt met een bepaalde directeur of interne cultuurcoördinator (ICC'er). Als die met pensioen gaat of een andere baan krijgt, kun je vaak weer opnieuw beginnen. Het zou mooi zijn als we binnen dit kwetsbare speelveld minder afhankelijk worden van individuele personen en dat cultuureducatie echt verankerd raakt binnen het onderwijs.”
Rijke provincie
Van oudsher is Noord-Brabant een provincie waar op cultureel enorm veel gebeurt. Dé uitdaging voor het Brabantse cultuureducatieveld is volgens Roy om die potentie nog beter te benutten. “We hebben hier in Brabant altijd blootgestaan aan enorm veel invloeden van buitenaf, en in cultuurhistorische zin zijn we een enorm rijke provincie: rijk aan kunstenaars, landschappen, ideeën, overtuigingen… Volgens mij liggen er nog allerlei kansen om die rijke cultuur nóg meer te verbinden aan de leerervaring van onze leerlingen. Iets waar ik me vanuit mijn rol als intermediair graag voor blijf inzetten.” Als intermediair ben je uiteindelijk vooral een soort missionaris voor het cultuuronderwijs, vindt Otine. “Zelf had ik vroeger het geluk dat ik de kans kreeg om naar de muziekschool te gaan, waar ik in aanraking kwam met een fantastische, nieuwe wereld. De lol die je kunt beleven aan cultuur, dát wil ik kinderen meegeven. Als we dan ergens een cultureel zaadje bij een leerling kunnen laten ontkiemen, dan is onze missie wat mij betreft geslaagd.”
"Zelf had ik vroeger het geluk dat ik de kans kreeg om naar de muziekschool te gaan, waar ik in aanraking kwam met een fantastische, nieuwe wereld. De lol die je kunt beleven aan cultuur, dát wil ik kinderen meegeven."
Otine van Erp
Wil je meer weten over onze visie op cultuur? Neem dan contact op
