Hoe is het met de Poolse arbeidsmigrant in Nederland?

'Nederland: distributieland van Europa' kopte mijn NOS app een tijd geleden. Ons onderzoek in de Metropoolregio Eindhoven was toen net afgerond en ik moest meteen denken aan de verhalen van de vele mensen die ik had gesproken. Niet zozeer aan het werk in de distributiecentra zelf, maar aan het leven van de arbeidsmigrant, werkend achter de schermen in dit 'distributieland'.

Anna is verantwoordelijk voor de planning van uitzendkrachten binnen één van de grote distributiecentra in Noord Brabant. Ze heeft er hard voor moeten werken om deze arbeidspositie te bereiken. Toen ze in 2011 naar Nederland kwam, net afgestudeerd en op zoek naar een baan op niveau, begon zij helemaal onderop. Net als bijna alle mensen die ik interviewde, is ook Anna via het uitzendbureau begonnen als Pick & Packer. Op het moment dat je denkt door te kunnen groeien in een bedrijf, na een jaar of twee, drie, dan wordt je contract niet meer verlengd en moet je op zoek naar ander werk. Met veel doorzettingsvermogen, en misschien ook een beetje geluk, is Anna’s jaarcontract uiteindelijk een vast contract geworden. Uit mijn gesprekken bleek dit echter meer uitzondering dan regel.


image

Bianca werkt als onderzoeker/adviseur bij de DSP-groep. Binnenkort promoveert zij op sociale geografie aan de Radboud Universiteit Nijmegen op het thema Cross-border shopping in European borderlands: A study of familiarity and unfamiliarity.

image

Bianca Szytniewski interviewde voor ons 86 Poolse arbeidsmigranten.
We vroegen haar te reflecteren op de verhalen die ze tijdens haar veldwerk hoorde.

In de praktijk gaat het werken via een uitzendbureau gepaard met 0-uren contracten, onregelmatige werktijden en heel veel flexibiliteit. Is dit een vrijwillige keuze? Voor sommigen zeker. Het biedt de mogelijkheid om zelf je werktijden te bepalen en naast het werk ook tijd over te houden voor andere bezigheden. Maar kom je als arbeidsmigrant naar Nederland, dan wil je graag veel werken. In dit geval kunnen 0-uren contracten, onregelmatige werktijden en de verwachte flexibiliteit juist leiden tot onzekerheid, stress en kwetsbaarheid. Is er volgende week wel werk? Kan ik deze maand de huur betalen? Kan ik “nee” zeggen tegen nachtdiensten? Vragen die steeds terugkwamen in mijn gesprekken met Poolse arbeidsmigranten. Velen krijgen te maken met een extreme vorm van het flexwerken. Niet ingaan op verzoeken tot nachtdiensten of overwerk blijkt moeilijk, dan wel onmogelijk. Weiger je, dan word je de week erop niet of minder ingezet. Want in een omgeving waar anderen wél bereid zijn om “ja” te zeggen, zijn er voor jou tien anderen. Dit heeft niet alleen gevolgen voor het aantal gewerkte uren, maar ook voor de stabiliteit in je dagelijks leven. Het één is onlosmakelijk verbonden met het ander.

Daarnaast maakt de afhankelijkheid van het uitzendbureau het er niet makkelijk op. De huisvesting en het werk van arbeidsmigranten worden vaak door het uitzendbureau georganiseerd. Het is zelfs een manier om arbeidsmigranten naar Nederland te trekken. Werk en huisvesting zijn geregeld, wie zou deze kans niet willen grijpen? Dat de woonomstandigheden niet altijd even goed zijn en gemeenten het moeilijk vinden om met de huisvesting van arbeidsmigranten om te gaan, blijkt steeds weer.

Dat de woonomstandigheden niet altijd even goed zijn, en gemeenten het moeilijk vinden

om met de huisvesting van arbeidsmigranten om te gaan, blijkt steeds weer.

Kasia is vijftig jaar en werkt in de glastuinbouw. Ze is loyaal aan het bedrijf waar ze jaarlijks terugkomt als seizoenarbeider en doet het werk al meer dan tien jaar. Steeds via hetzelfde uitzendbureau. Het is altijd afwachten in welke woning je wordt geplaatst wanneer het seizoen begint. Zij is tevreden met haar kamer, maar haar collega’s die net buiten de dorpskern wonen, hebben het dit jaar minder goed getroffen. “Je ziet het straks wel als je bij ze langsgaat”, waarschuwt ze me. Kasia overdreef niet; op verschillende plekken in het huis was er schimmel en het huis was vochtig. Het was geen prettig onderkomen na een dag hard werken. Op het moment dat ik Kasia en haar collega’s sprak was het seizoen nog maar net begonnen.

Zijn er mensen die uit deze vicieuze cirkel weten te komen? Zeker. Sommigen is het gelukt door te groeien in een bedrijf en in vaste dienst te komen. Zoals Anna. Anderen hebben een eigen bedrijf opgezet. Mensen bouwen een leven op in Nederland. Tegelijkertijd zijn er ook arbeidsmigranten die hun leven organiseren binnen dit flexibele systeem. Zij bouwen juist hun leven verder op in Polen en werken steeds een paar weken in Nederland. Wanneer een uitzendbureau of bedrijf hen niet bevalt dan zoeken ze werk via een ander uitzendbureau. Een van de mogelijkheden die door de EU-wetgeving mogelijk is. Dit lijkt echter een kleine groep te zijn.

Bovendien, bij elk nieuw uitzendbureau begin je weer onderaan. Een nieuw uitzendbureau betekent een nieuwe werkgever en vaak ook andere huisvesting. Voor degenen die wel hun leven hier willen en kunnen opbouwen, vergt dit een groot aanpassingsvermogen en het vermogen om te gaan met een onzekere toekomst.

In elk gesprek vroeg ik de mensen naar hun woon- en werkervaringen in Nederland. Zo vertelde de dertig-jarige Michał mij dat hij op verschillende plekken in Nederland heeft gewoond. Breda, Raamsdonk, Emmeloord en Lisse zijn woonplaatsen die hij in de afgelopen vier jaar heeft aangedaan. Tegenwoordig woont hij in een klein dorp tegen de Duitse grens aan. Michał deed ervaring op in verschillende sectoren; distributie, bouw, productie en tuinbouw. Dat terwijl hij een bachelor heeft in vrijetijdsmanagement en toerisme. Het belangrijkste is dat er werk is, vertelt hij mij. Daarna komt het wonen. Het wisselen van
woonplaats wordt voor lief genomen.


De vraag naar flexibele arbeidskrachten zet door. Voorheen ging het vooral om piekmomenten in bepaalde seizoenen, maar nu lijkt het seizoen uitgesmeerd over het hele jaar. Wat betekent tijdelijkheid hier? De behoefte aan arbeidskrachten in Nederlandse bedrijven blijft. Werkzoekenden uit EU-landen zien mogelijkheden in het werkaanbod in Nederland en uitzendbureaus zien mogelijkheden om een actieve rol te spelen in de bemiddeling. Een keten die goed op elkaar lijkt aan te sluiten. Realiseren we ons wel dat het vaak gaat om jonge mensen die bezig zijn een leven op te bouwen.

Dat Nederland ‘het distributieland van Europa’ wordt, behelst meer dan een economische stimulans voor ons land. Het wordt gedragen door mensen die werken in de flexibele schil. Woon-, werk- en leefomstandigheden van deze groep werknemers staan vaak op nummer twee. Hoe
gaan we hier verandering aan brengen?