Duurzaam eten. Het moet, we willen wel, maar doen we het ook?

Een kwalitatief onderzoek naar actiebereidheid van mensen om duurzame voedselkeuzes te maken

Door Isabelle Vullings

De manier waarop we vandaag de dag ons voedsel produceren moet op de schop. Ons huidige voedselsysteem heeft namelijk een grote negatieve impact op het milieu en klimaat. De overheid speelt een belangrijke rol in de transitie naar een duurzamer systeem, maar het vraagt ook om een verandering van mensen zelf. In het onderzoek naar veerkracht in Noord-Brabant, gaf 72% van de respondenten aan de verduurzaming van ons voedselsysteem (zeer) belangrijk te vinden. Maar gaan zij hun gedrag ook aanpassen? Die vraag stond centraal in een kwalitatief onderzoek naar de actiebereidheid van mensen.

Wereldwijd is onze huidige manier van voedsel produceren verantwoordelijk voor 25% van de emissie van broeikasgassen en 60% van het verlies aan biodiversiteit

Verandering van het voedselsysteem is nodig

Wereldwijd is onze huidige manier van voedsel produceren verantwoordelijk voor 25% van de emissie van broeikasgassen en 60% van het verlies aan biodiversiteit. Het is dan ook noodzakelijk dat we ons voedselsysteem hervormen en proberen de negatieve effecten op het milieu en klimaat zoveel mogelijk te verkleinen. Consumenten spelen een belangrijke rol in de transitie naar een duurzamer voedselsysteem: zij moeten uiteindelijk bereid zijn om hun consumptiepatroon aan te passen en duurzamere voedselkeuzes te maken. Denk aan het kopen van lokale en seizoensproducten, om zo producten die van ver geïmporteerd zijn te vermijden1. Daarnaast kunnen consumenten hun vleesconsumptie verminderen en minder voedsel verspillen2. Dat vraagt van veel mensen aanpassingen van hun huidige levensstijl.

In het onderzoek naar veerkracht van Brabant gaf 59% van de respondenten aan zich hier ook zelf (zeer) verantwoordelijk voor te voelen. Voor een succesvolle transitie naar een duurzamer voedselsysteem is het van belang dat alle burgers zich willen en kunnen inzetten. Het is dan ook belangrijk om te onderzoeken waar de verschillen in actiebereidheid vandaan komen als het gaat om het maken van duurzamere voedselkeuzes.

Hoe actiebereid zijn mensen?

In een kwalitatief verdiepingsonderzoek bij de Brabantse Veerkrachtmonitor 2020 bekeken we, door middel van semi-gestructureerde interviews met twintig mensen uit de provincie Noord-Brabant, welke factoren de actiebereidheid voor het maken van duurzamere voedselkeuzes beïnvloeden. Brabant is een interessante casus omdat het één van de meest veedichte provincies van Nederland is. Dit gaat gepaard met hoge productielevels van stikstof en fosfaat en heeft een negatieve impact op de leefomgeving.

Uit het onderzoek komt naar voren dat Brabanders zich zorgen maken over de impact van het voedselsysteem op het klimaat of milieu. Verschillende Brabanders noemden de hoge milieubelasting die gepaard gaat met de productie van vlees als belangrijk motief om minder vlees te willen eten. Naast het duurzaamheidsaspect spelen ook andere factoren een rol in hun voedselkeuzes, zoals gemak, prijs, smaak, gezondheid en dierenwelzijn. In sommige gevallen waren deze factoren meer leidend in het maken van voedselkeuzes dan het duurzaamheidsaspect.

“Het moet wel gemakkelijk zijn, want we hebben een drukke baan. We zijn allebei fulltime werkzaam en we hebben twee kinderen, dus koken dat moet doordeweeks vooral iets snels zijn”

Respondent 13

Een deel van de Brabanders die we hebben gesproken wil graag duurzame voedselkeuzes maken, maar geeft aan dat dit niet altijd makkelijk is. Denk bijvoorbeeld aan de toegang tot duurzaam voedsel. Dat vraagt in de eerste plaats om kennis over wat de duurzamere keuze is, welke producten seizoensgebonden zijn en welke producten worden geïmporteerd. Daarnaast is de hogere prijs van duurzaam voedsel voor sommige Brabanders een obstakel om een duurzamere keuze te kunnen maken en is er niet altijd een biologische winkel in de buurt en/of weinig aanbod in de reguliere supermarkt. Het koken van een vegetarische maaltijd, tot slot, wordt ook genoemd als een vaardigheid die niet iedereen heeft en sommigen belemmert om minder vlees te eten.

“Je moet niet het idee hebben van ja, als ik het in mijn eentje doe dan helpt het helemaal niks, want als mensen dat denken dan komen we nooit verder. Je moet juist denken van ik doe dat en ik blijf dat doen en dat hoop ik dat meer mensen dat ook gaan doen en dan komen we eindelijk ergens”

Respondent 10

De actiebereidheid van Brabanders wordt ook beïnvloed door de mate waarin mensen het gevoel hebben zelf impact te kunnen maken of daarvoor afhankelijk zijn van de overheid. Brabanders die aangeven dat hun eigen acties weinig effect hebben zijn ook minder bereid om hun leefstijl aan te passen. Anderen voelen zich verantwoordelijkheid om het toch te doen, ondanks de inschatting dat ze weinig verschil kunnen maken.

De actiebereidheid wordt ook beïnvloed door de mate waarin mensen het gevoel hebben zelf impact te kunnen maken of daarvoor afhankelijk zijn van de overheid

Actiebereidheid van consumenten én inzet van de overheid

Zoals gezegd, voor een succesvolle transitie naar een duurzamer voedselsysteem, is ook inzet van consumenten nodig. De resultaten van dit onderzoek laten zien mensen in Brabant de noodzaak van het maken van duurzamere voedselkeuzes erkennen. Naast de erkenning van het probleem wordt de actiebereidheid beïnvloed door gevoelens van verantwoordelijkheid, de mogelijkheid om een verschil te kunnen maken en de toegang tot duurzaam voedsel.

De mensen uit dit onderzoek geven herhaaldelijk aan dat de overheid een ondersteunende rol moet vervullen in de toegang tot duurzaam voedsel. Het is van belang dat de overheid het makkelijker maakt voor mensen om een duurzamere keuze te maken door het realiseren van een goed en betaalbaar aanbod van duurzaam voedsel. Daarnaast geven ze aan dat de overheid een belangrijke rol heeft op het gebied van informatieverstrekking. Zij zien de noodzaak van gedragsverandering, maar vragen tegelijkertijd om ondersteuning en sturing van de overheid. Met deze inzet van de overheid kan bovendien worden gewaarborgd dat verantwoorde voedselkeuzes breed beschikbaar zijn en er sprake is van een inclusieve transitie waarin alle mensen hun steentje bij kunnen dragen aan het verduurzamen van ons voedselsysteem.

Wil je meer informatie over dit onderzoek of over andere onderzoeken die we doen naar duurzaamheidstransities?