Veerkracht, het elastiek van onze samenleving

Wat is veerkracht en waarom is het belangrijk voor de samenleving?

"Veerkracht is het vermogen van mensen om met veranderingen om te gaan, waarbij ze gebruik maken van verschillende hulpbronnen" vertelt Mariëlle. "Het vermogen om met veranderingen om te gaan noemen we de redzaamheid van mensen: regie voeren over het eigen leven. Redzaamheid in combinatie met het aanspreken en inzetten van verschillende hulpbronnen zoals bijvoorbeeld inkomen, sociaal netwerk of voorzieningen in de wijk bepalen uiteindelijk de capaciteit van mensen om meer of minder veerkrachtig te reageren op een externe schok of verandering".

Veerkrachtige samenlevingen zijn dus samenlevingen die in staat zijn om schokken op te vangen die ontstaan als gevolg van bijvoorbeeld gezondheidscrisis, migratie, klimaatverandering en nieuwe technologieën. Mariëlle beaamt dit: "Het gaat om plotselinge schokken met directe impact zoals de coronapandemie of een terroristische aanslag, maar ook om sluimerende ontwikkelingen die op lange termijn systeemveranderingen met zich meebrengen, zoals de flexibilisering van de arbeidsmarkt of uitvoering geven aan het klimaatakkoord."

Waarom is veerkracht voor Het PON & Telos een belangrijk thema?

Het is dus belangrijk dat we als samenleving voorbereid zijn op schokken en dat we veerkrachtig kunnen reageren. "Ook voor Het PON & Telos is het een belangrijk thema" vertelt Mariëlle. "Als sociale kennisonderneming in het hart van de samenleving willen we systematisch kennis opdoen over de veerkracht van die samenleving. We zien veerkracht als een sterk verbindend thema. Het laat namelijk zien dat juist het samenspel tussen mens, gemeenschap en omgeving belangrijk is voor de kwaliteit van samen leven. In essentie vormt dit holistisch perspectief vaak de kern van ons werk."

In de beleidspraktijk gaan doelen echter veelal over de omgeving, terwijl denken in termen van veerkracht bestuurders en beleidsmakers juist helpt om in te zien dat het van belang is om de omgeving in samenhang met het menselijk en sociaal kapitaal te beschouwen. "Want enkel dan vormt de omgeving een belangrijke bouwsteen voor de kracht van de samenleving", aldus Mariëlle.

“Het samenspel tussen mens, gemeenschap en omgeving is belangrijk voor de kwaliteit van samen leven”

Het meten van veerkracht

Om te kunnen sturen moet je weten hoe de situatie is. "Daarom brengen wij al een aantal jaar veerkracht in beeld door de redzaamheid en persoonlijke, sociale en omgevingshulpbronnen van mensen te meten." Dit wordt gedaan door een grote, representatieve groep een online vragenlijst voor te leggen en die resultaten aan te vullen met bestaande data uit bijvoorbeeld de Nationale Monitor Duurzame Gemeenten." Recent is de Brabantse Veerkrachtmonitor 2020 uitgekomen.

Actiebereidheid blijkt een belangrijke factor te zijn

Er is dit jaar ter verdieping van veerkracht ook nog een kwantitatief en kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de actiebereidheid van mensen. "We hebben inderdaad een waardevolle slag gemaakt met het nagaan van de actiebereidheid van mensen ten aanzien van een aantal actuele maatschappelijke opgaven zoals de transitie naar een duurzaam energie- en voedselsysteem. Deze transities betreffen namelijk ook sociaal-maatschappelijke veranderingsprocessen die om aanpassingen vragen in het gedrag en leefstijl van mensen. Daarom is het van groot belang om mee te wegen in welke mate (groepen van) mensen mee kunnen én willen bewegen met dat wat overheden van hun vragen. Als mensen een thema belangrijk vinden en zich er verantwoordelijk voor voelen, is de kans namelijk groter dat zij hun redzaamheid en toegang tot hulpbronnen aanwenden om tot verandering te komen," legt Mariëlle uit.

“Als mensen een thema belangrijk vinden en zich er verantwoordelijk voor voelen, is de kans groter dat zij hun redzaamheid en toegang tot hulpbronnen aanwenden om tot verandering te komen”

De plannen van Het PON & Telos op het thema veerkracht

"Sowieso blijven we de veerkracht van Brabant monitoren," vervolgt Mariëlle. "Zichtbare veranderingen in de (verschillende elementen van) veerkracht vormen relevante signalen voor bestuurders en beleidsmakers. Zeker gezien het feit dat we tussen 2017 en 2020 de redzaamheid als kern van veerkracht hebben zien dalen in Brabant." Ook al kan er niet exact aangetoond worden of de afname veroorzaakt is door de impact van corona of dat het een ontwikkeling van de afgelopen drie jaar is, het blijft een belangrijk gegeven dat de lage redzaamheid de huidige stand van zaken betreft. "Een uitgangspositie die zorgelijk is in een tijd waarin de samenleving nog niet aan het herstellen is van de crisis, maar zich er nog middenin bevindt," aldus Mariëlle.

Een vierde veerkrachtmeting in Brabant na de coronacrisis is erg belangrijk om meer kennis te generen over het al dan niet structurele karakter van de afgenomen veerkracht van Brabant. "Want pas als crisis voorbij gaat kunnen we het terugverende karakter van veerkracht onderzoeken."

Tot nu toe voerde Het PON & Telos dit onderzoek geregeld uit voor de Provincie Noord-Brabant. "Klopt," zegt Mariëlle, "maar we kunnen dit uitvoeren voor iedere stad, gemeente of provincie en zelfs voor heel Nederland, wat natuurlijk interessant zou zijn."

“Veerkracht gaat over iedereen en waar dan ook”

Een belangrijke boodschap voor bestuurders en beleidsmakers

Mariëlle heeft een duidelijke boodschap voor bestuurders en beleidsmakers van gemeenten en provincies: "Veerkracht gaat over iedereen en waar dan ook. Het is niet iets wat in beleidstermen alleen maar in het sociaal-maatschappelijke domein thuishoort. Gelukkig zien we op steeds meer plekken het denken in termen van brede welvaart en de drie kapitalen vanuit het duurzaamheidstheorie geadopteerd worden. In de kern gaat dat om hetzelfde, al start veerkracht vanuit het mensperspectief."