Veerkrachtig maar kwetsbaar

Een onderzoek naar de impact van de coronacrisis op de Brabantse cultuursector

De coronacrisis houdt de samenleving al ruim een jaar bezig en vraagt veel van onze veerkracht. De crisismaatregelen hebben namelijk een grote invloed op veel verschillende aspecten van ons leven. Zo ook op kunst- en cultuur. Voor kunstenaars, culturele instellingen en organisaties heeft de situatie misschien wel de meeste impact. Maar de invloed is ook groot voor Brabanders die graag cultuur bezoeken of zelf beoefenen.

Het onderzoek is gedaan onder culturele instellingen, kunstenaars, en onder een groep Brabanders en sluit aan bij de opzet van de tweejaarlijkse monitor Waarde van Cultuur. Deze monitor laat op basis van feiten en cijfers zien hoe het er voor staat met de cultuur in een bepaalde regio. Het toont bestuurders, beleidsmakers en cultuurprofessionals de waarde van cultuur en kan hen helpen bij het maken van plannen en beleid. We bekijken de situatie rondom de coronacrisis, net als bij de Waarde van Cultuur, vanuit drie kapitalen:

  • Cultureel kapitaal: wat zijn de gevolgen voor de culturele infrastructuur, het cultureel aanbod en de makers?

  • Sociaal kapitaal: wat zijn de maatschappelijke effecten van de maatregelen in de cultuursector?

  • Economisch kapitaal: wat zijn de economische gevolgen voor de cultuursector?

Cultureel kapitaal: normale bedrijfsvoering lastig, publiek mag niet komen

Het onderzoek laat ons zien dat de cultuursector in Brabant, en in de rest van Nederland, hard getroffen is door de coronacrisis. Landelijke ramingen van het Centraal Planbureau voorspellen dat het aandeel bedrijven dat failliet gaat in 2020-2021 vooral toeneemt in de sectoren cultuur, sport en recreatie en horeca. In een publicatie van september geeft het CPB aan te verwachten dat in 2021 in de sector cultuur, sport en recreatie 21% van de bedrijven failliet gaat. Zonder de coronacrisis ligt deze verwachting op 10%1. Omdat de maatregelen van de overheid na de zomerperiode weer zijn aangescherpt, zijn de verwachtingen mogelijk nog iets negatiever van aard.

Brabantse culturele instellingen hebben te maken met het wegblijven van publiek en daardoor derving van omzet. Voor kunstenaars vallen vraag en opdrachten weg. coronacrisis maakt normale bedrijfsvoering lastig. Voorstellingen en performances worden verzet en in sommige gevallen helemaal geannuleerd. Investeringen en voorbereidingen vallen hiermee deels weg. Hierdoor is het cultureel kapitaal in Noord-Brabant sterk verzwakt.

Sociaal kapitaal: minder cultuurbezoek en -beoefening en zorgen over de culturele sector

Het sociaal kapitaal laat ons zien dat twee derde van de Brabanders culturele activiteiten hebben moeten laten schieten door de coronacrisis. Het gaat om activiteiten waar mensen al een kaartje voor hadden gekocht of dingen die ze normaliter ondernemen. Bijna de helft van de mensen in ons onderzoek gaf aan niet te kunnen wachten tot dat ze weer fysieke culturele activiteiten kunnen ondernemen. Vergelijkbaar met de landelijke cijfers maakt eveneens ruim de helft van de Brabanders zich zorgen over de culturele sector.

Sommige Brabanders bezoeken wel cultuur tijdens de coronacrisis. En alhoewel dit door bijna alle bezoekers als positief wordt ervaren, is de beleving toch anders dan ‘normaal’. Online bezoeken Brabanders meer cultuur dan voor de coronacrisis, al gaat het meestal wel om gratis bezoek waardoor dit voorlopig niet bij lijkt te dragen aan het versterken van het verdienvermogen van de sector. Brabanders beoefenen tijdens de coronacrisis minder vaak cultuur dan in het ‘normale’ jaar ervoor. Met name activiteiten in groepsverband, zoals theater spelen en muziek maken, worden minder vaak gedaan.

Economisch kapitaal: veel financiële schade

Het economisch kapitaal laat ons zien dat de cultuursector ook in financieel opzicht hard wordt geraakt. Brabantse culturele instellingen en kunstenaars lopen inkomsten mis, terwijl vaste kosten doorlopen. Circa drie kwart van de culturele instellingen en 80% van de kunstenaars heeft te maken met financiële schade tot het derde kwartaal van 2020. Landelijke cijfers van het CBS van november 2020 laten zien dat de toegevoegde financiële waarde van de sector cultuur, recreatie en overige diensten in het tweede kwartaal van 2020 daalt met 37% en in het derde kwartaal met 24%1. Van de zzp’ers had 66% te maken met omzetdaling in het tweede kwartaal van 2020 en 56% in het derde kwartaal ten opzichte van een jaar eerder2 . Circa de helft van de culturele instellingen en een derde van de kunstenaars dat meedeed aan het onderzoek heeft aanspraak gemaakt op één of meerdere landelijke steunmaatregelen. 13% van de instellingen en een kwart van de kunstenaars gaf aan steun nodig te hebben, maar hiervoor niet in aanraking te komen.

Veel veerkracht in de culturele sector, maar ook kwetsbaarheid

De Brabantse cultuursector is hard getroffen, daarover bestaat geen twijfel. En naar verwachting geldt hetzelfde voor de rest van Nederland. Tegelijkertijd zien we de creativiteit en veerkracht van de culturele sector. Culturele instellingen en kunstenaars zijn op allerlei manieren bezig zijn met het ontwikkelen van alternatief cultuuraanbod. Met name bestaand aanbod in een aangepaste vorm. Online, op andere locaties, buiten of in een kleiner gezelschap om mensen toch van cultuur te kunnen laten genieten. Juist in een tijd waarin culturele ontspanning extra nodig lijkt.

Ook zijn Brabanders de cultuursector meer gaan ondersteunen tijdens deze crisis. Onder andere door het doorbetalen van contributies of het niet terugvorderen van al gekochte kaartjes. Alhoewel de financiële impact van de ondersteuning bescheiden is, laat dit wel het grote draagvlak zien dat mensen voor cultuur hebben.

De coronacrisis laat de creativiteit en de veerkracht van de sector zien, maar ook zeker de kwetsbaarheid. Culturele instellingen en kunstenaars proberen alle ballen in de lucht te houden maar de coronacrisis trekt diepe sporen in het culturele veld.

Veerkrachtig maar ook kwetsbaar

Ons onderzoek laat enerzijds de veerkracht van de cultuursector zien, maar zeker ook de kwetsbaarheid. Het cultureel kapitaal laat zien dat culturele ontwikkeling doorgaat, maar wel in minder mate doordat aanbod en opdrachten voor kunstenaars en gezelschappen uitgesteld wordt of wegvalt. Het sociaal kapitaal laat zien dat Brabanders minder aan cultuurbeoefening doen en dat ruim de helft zich zorgen maakt over de cultuursector. Juist zaken als ontspanning, plezier en gezelligheid met anderen missen mensen als het om cultuur gaat. Het economisch kapitaal laat zien dat de cultuursector harde klappen heeft gekregen als het gaat om hun financiële positie.

Culturele instellingen en kunstenaars proberen alle ballen in de lucht te houden. Desalniettemin trekt de coronacrisis diepe sporen in het culturele veld. Ten tijde van het onderzoek gaf de helft van de culturele instellingen aan dat ze aan het overbruggen zijn, bijna een kwart zit in de overlevingsstand. Dit geldt voor een derde van de kunstenaars.

Bronnen

1 Planbureau (2020). De gevolgen van de coronacrisis voor Nederlandse bedrijven en banken. September, 2020 2 Panteia (2020) Sectoranalyses corona-effecten, update (december 2020) 3 CBS (2020) Omzet en inkomenspositie zzp’ers in culturele sector. 18 november 2020. Geraadpleegd via: https://www.cbs.nl/nlnl/ maatwerk/2020/47/omzet-en-inkomenspositie-zzp-ers-in-culturele-sector

Over het onderzoek

We voerden dit onderzoek samen met Pyrrhula Research Consultants, uit in opdracht van Kunstloc Brabant.

Het onderzoek onder culturele instellingen, culturele organisaties, kunstenaars, makers en cultureel ondernemers vond plaats in november 2020. Na deze periode zijn de maatregelen nog extra aangescherpt en zaten we sinds half december 2020 weer in een lockdown die - in ieder geval voor een groot deel van de culturele sector - nog altijd van kracht is. De resultaten van dit onderzoek zullen met dit gegeven moeten worden geïnterpreteerd. We hebben 76 culturele instellingen, 136 professionele kunstenaars en ruim 1.900 Brabanders bevraagd via online vragenlijstonderzoek. Ook hebben we verdiepende gesprekken gevoerd met 35 vertegenwoordigers van culturele instellingen en organisaties, zelfstandige kunstenaars, makers, cultureel ondernemers en vertegenwoordigers van ondersteunende organisaties via een online research community.

Meer informatie

Alle resultaten zijn gebundeld in de publicatie 'Gevolgen van de coronacrisis voor de Brabanste cultuursector'.

Ten tijde van het onderzoek gaf de helft van de culturele instellingen aan dat ze aan het overbruggen zijn, en bijna een kwart zit in de overlevingsstand.

Wil je meer informatie over dit onderzoek? Neem contact op met Britte van Dalen