EnergyMeasures en Energiefabriek013
Er wordt op veel plekken in Nederland (en daarbuiten) hard gewerkt aan verduurzaming. We laten je graag twee mooie praktijkvoorbeelden zien: het Europese EnergyMeasures en het Tilburgse Energiefabriek013.
Tekst: Madelon van Duren Beeld:
In de gemeente Eindhoven staan huishoudens met een smalle beurs Eindhoven centraal. Energiefabriek013 is een Tilburgse energiecoöperatie die duurzame energie graag beschikbaar wil maken voor iedereen. Dus ook voor huishoudens met een smalle beurs. Hoe betrek je mensen met een smalle beurs bij de energietransitie? We laten je twee projecten zien.
Madelon van Duren Adviseur-onderzoeker Het PON& Telos
Jan van den Brand Energiecoach bij Energiebox
Jantine Claus Projectleider bij gemeente Eindhoven
Wil je meer weten over de Energiebox? Er zijn nog plaatsen beschikbaar!
EnergyMeasures: hoe verlicht je energiearmoede?
Het Europese project EnergyMeasures is gericht op het tegengaan van energiearmoede bij huishoudens. In Nederland is de gemeente Eindhoven - samen met onder meer Duneworks en Het PON & Telos - trekker van het project, waarbij drie energiecoaches huishoudens actief gaan ondersteunen bij het besparen van energie. “We willen energiearmoede steeds beter leren bestrijden.” Een interview met Jan van den Brand, energiecoach, en Jantine Claus, projectleider bij gemeente Eindhoven.
Schrijnende situaties achter de voordeur: energiecoach Jan van den Brand komt ze in zijn werk geregeld tegen. “Energiearmoede is een groeiend probleem in Nederland. Volgens schattingen van TNO zijn er alleen al in Eindhoven zo’n 14.000 huishoudens die moeite hebben om rond te komen door de hoge energierekening. En let wel: dit is een schatting van vóór de huidige hoge stijgingen van de energieprijzen. Sommige huishoudens in de bijstand hielden per week nog zo’n 40 euro over voor de dagelijkse boodschappen en kleding. Die zien hun hele weekbudget nu verder verdampen en moeten nu vaak kiezen: óf de energierekening betalen, óf eten op tafel zetten.”
"Energiearmoede is een groeiend probleem in Nederland. Volgens schattingen van TNO zijn er alleen al in Eindhoven zo’n 14.000 huishoudens die moeite hebben om rond te komen door de hoge energierekening."
Energiebox
Nederland is één van de zeven Europese landen die meedoen aan EnergyMeasures, een Europees project dat als doel heeft om energiearmoede tegen te gaan. Namens de gemeente Eindhoven treedt Jantine Claus op als projectleider. Doel van het project is om met kleinschalige maatregelen de energiearmoede te verlichten, vertelt ze. “Vanuit de gemeente verstrekten we al langer de zogenoemde Energiebox: een pakket met energiebesparende producten – zoals tochtstrips en radiatorfolie -, gekoppeld aan een persoonlijk energieadvies met besparingstips. Die box was een eenmalig iets: huishoudens moesten op basis van het rapport en de inhoud van het pakket zelf aan de slag met energiebesparing.”
Gerichte ondersteuning
EnergyMeasures (dat loopt tot begin 2024) kent een grotere reikwijdte, vervolgt Claus. “De bedoeling is dat de drie energiecoaches – waarvan Jan er dus één is – de vinger aan de pols houden. Na het eerste adviesgesprek volgt een follow-upbezoek, waarbij de energiecoach nogmaals langskomt om mee te kijken of het allemaal lukt. Tussendoor zijn de coaches bij vragen bereikbaar via telefoon en Whatsapp. Doel is vooral om mensen te ondersteunen bij het uitvoeren van de energiebesparende maatregelen en hen bewust te maken van hun gedrag. Zo kan het qua comfort en energieverbruik ook al enorm schelen als je consequent de deuren in je huis sluit.” Vaak kun je met een beetje ondersteuning veel meer bereiken, verwacht Van den Brand. “We helpen mensen om het maximale uit het energieadvies te halen. Lukt het met het uitvoeren van de voorgestelde maatregelen? Of heb je misschien nog hulp nodig? Met een beetje hulp kunnen huishoudens tot honderden euro’s per jaar besparen. Voor huishoudens die het al lastig hebben, kan dat echt een verschil maken.”
Schaamte
Binnen EnergyMeasures kunnen vierhonderd Eindhovense huishoudens geholpen worden. De werving vindt plaats via maatschappelijke partners, waaronder de voedselbank. Op het moment van schrijven (medio januari) zijn nog niet alle plekken vergeven, vertelt Van den Brand. “Armoede is vaak toch omgeven met schaamte; mensen vinden het lastig om te erkennen dat ze moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Niemand loopt ermee te koop; als je mensen er rechtsreeks naar vraagt, is hun eerste reactie dat ze het zelf wel redden. Dat is ook een van de doelen van dit project: om te kijken hoe we deze kwetsbare doelgroep het beste kunnen bereiken.” Vaak spelen er ook andere armoedevraagstukken en problemen binnen een huishouden, vult Claus aan. “Dan is de drempel om mee te doen aan zo’n project vaak net wat hoger; je gaat toch een commitment aan voor een jaar. Vaak kost het mensen die het toch al moeilijk hebben te veel mentale ruimte om die beslissing te kunnen nemen.”
"Als gemeente willen we in kaart brengen hoe je een project als dit in praktische zin het beste vormgeeft. Hoe kun je de huishoudens waar het om gaat het beste bereiken?"
Onderzoeksvragen
Naast het helpen van kwetsbare huishoudens is onderzoek een van de nevendoelen van dit project, vervolgt Claus. “Als gemeente willen we in kaart brengen hoe je een project als dit in praktische zin het beste vormgeeft. Hoe kun je de huishoudens waar het om gaat het beste bereiken? Wat is een goede frequentie: is één follow-upbezoek voldoende, of is er meer nodig? Is een traject van een jaar voldoende, of moet die periode langer of juist korter zijn? En, uiteraard: in hoeverre lukt het huishoudens inderdaad om significant te besparen met deze maatwerkaanpak? Deze en andere vragen zouden we graag beantwoord willen zien, zodat we energiearmoede steeds beter leren bestrijden. Een andere, meer ‘hoog-over’ onderzoeksvraag is of het overheidsbeleid gericht op het tegengaan van energiearmoede wel toereikend is, en wat daar anders aan zou kunnen. Dit meer beleidsmatige onderzoek pakken we op samen met onze onderzoekpartners, Het PON & Telos en DuneWorks.”
Kennisuitwisseling
Naast Nederland nemen ook het Verenigd Koninkrijk, Ierland, België, Polen, Bulgarije en Noord-Macedonië deel aan EnergyMeasures. Op dat Europese niveau is er sprake van kennisuitwisseling, maar energiebesparing ziet er in elk land weer net wat anders uit, zo heeft Claus gemerkt. “Op de koude, winderige Schotse eilanden is de situatie heel anders dan in Nederland. En in Bulgarije, waar veel flats nog uit de communistische tijd stammen en centraal verwarmd worden, is de situatie óók weer anders. De meeste raakvlakken zie ik nog met België, al verschilt ook dat land met het onze; bijvoorbeeld als het gaat om overheidstoeslagen en om hoe de woningbouwverenigingen georganiseerd zijn. Al met al valt er nog genoeg te verkennen en te ontdekken.”
Vertrouwen winnen
De afgelopen anderhalf jaar besteedde de gemeente aan de voorbereiding van het project en de werving van huishoudens. In de tweede helft van januari zijn Van den Brand en zijn collega-coaches vervolgens voor het eerst op pad gegaan. Eerste uitdaging is vaak het winnen van vertrouwen, vertelt hij. “Ook verwachtingsmanagement is belangrijk. Soms verwachten mensen bijvoorbeeld dat ze gratis zonnepanelen kunnen krijgen, maar dat is binnen de scope van dit project een brug te ver. Liever richten we ons op laagdrempelige maatregelen, in combinatie met gedragsverandering. Zo hopen we uiteindelijk echt een verschil te kunnen maken bij het verlichten van energiearmoede.”
"Eerste uitdaging is vaak het winnen van vertrouwen, vertelt hij. “Ook verwachtingsmanagement is belangrijk. Soms verwachten mensen bijvoorbeeld dat ze gratis zonnepanelen kunnen krijgen, maar dat is binnen de scope van dit project een brug te ver."
Meer lezen over EnergyMeasures? Kijk op de projectwebsite
Energiefabriek013: duurzame energie voor élk huishouden
Hoe betrek je mensen met een smalle beurs bij de energietransitie? Om die vraag draait de bijdrage van Het PON & Telos aan de Energiefabriek013, een Tilburgse energiecoöperatie die duurzame energie graag beschikbaar wil maken voor iedereen – ook voor huishoudens met een smalle beurs.
Nederland werkt aan een energiesysteem waarbij nauwelijks nog CO2 vrijkomt. De gebouwde omgeving speelt daarin vanzelfsprekend een belangrijke rol. Zo moeten alle bestaande woningen uiterlijk in 2050 goed geïsoleerd zijn en worden verwarmd door middel van duurzame warmtebronnen die geen CO2-uitstoot veroorzaken.
Het project aan de Kempenbaam is een sociaal project. Dat betekent dat er in totaal 900 zonnepanelen beschikbaar komen voor mensen met een smalle beurs, die anders niet in de gelegenheid zouden zijn om hierin te investeren.
Zonne-energie voor vijfhonderd huishoudens
Werk aan de winkel dus. De in 2013 opgerichte Tilburgse energiecoöperatie Energiefabriek013 pakt de handschoen momenteel op door binnen en buiten de gemeente Tilburg actief te zoeken naar locaties die geschikt zijn voor grootschalige projecten op het gebied van wind- en zonne-energie. Eén van die locaties is Energiefabriek Kempenbaan, in het zuidoosten van Tilburg. Op een aarden geluidswal langs de A58 komen 4.500 zonnepanelen, die energie moeten gaan opwekken voor vijfhonderd huishoudens.
Geïnteresseerde inwoners kunnen investeren in deze zonnepanelen. Naar verwachting zijn de panelen na tien jaar terugverdiend en hebben ze in deze periode al veel duurzame energie opgewekt. Ná deze tien jaar ontvangen deelnemers nog vijf jaar rendement van de panelen. Het project stopt na de wettelijk bepaalde termijn van vijftien jaar.
Sociaal project
Het project aan de Kempennaam is een sociaal project. Dat betekent dat er in totaal 900 zonnepanelen beschikbaar komen voor mensen met een smalle beurs, die anders niet in de gelegenheid zouden zijn om hierin te investeren. Deze huishoudens hoeven de panelen niet voor te financieren; voor hen is een financiële constructie opgetuigd, waarbij ze geen financieel risico lopen. De deelnemende huishoudens hebben dus uitsluitend profijt hiervan.
Hoe kom je binnen?
De vergunning voor de aanleg van de zonnepanelen wordt verwacht in maart van dit jaar. Daarom is in het najaar van 2021 de werving gestart, voor zowel deelnemers met als zonder smalle beurs. De vraag is alleen: hoe vind je de mensen met een smalle beurs die wellicht interesse hebben om aan dit project mee te doen? Vaak is het lastig om binnen te komen bij huishoudens die het financieel moeilijk hebben; als je moeite hebt om je rekeningen te betalen, staat de energietransitie doorgaans niet hoog op je prioriteitenlijst. En dat is jammer, want zoals gezegd kunnen ook deze huishoudens significant besparen door deel te nemen aan dit project. Energiefabriek013 vroeg Het PON & Telos daarom om mee te denken over een geschikte aanpak. Vanuit onze maatschappelijke Research & Development-projecturen hebben we hier vervolgens uren voor beschikbaar gesteld. Tijdens eerdere projecten (zoals Energie voor Iedereen en een data-analyse over de haalbaarheid en betaalbaarheid van de energietransitie voor Brabanders) hebben we als onderzoeksinstituut al veel kennis opgedaan over hoe mensen met een smalle beurs bij de energietransitie betrokken kunnen worden. Die eerdere data-analyse stelt ons in staat om wijken en buurten te benoemen waar de kans het grootst is dat inwoners niet ‘mee kunnen doen’ aan de energietransitie. Deze mensen hebben niet de middelen om hun huis te verduurzamen, noch de mogelijkheid om in te stappen in een project als dat aan de Kempenbaan.
Buurtondersteuners
Concreet heeft Energiefabriek013 ons gevraagd om mee te denken over hoe zij ongeveer zestig huishoudens kunnen vinden die minder te besteden hebben en die wel graag mee willen doen aan het zonnepanelenproject. Goed vertrouwen is daarbij het sleutelwoord; geïnteresseerde bewoners moeten niet hoeven bewijzen dat ze een smalle beurs hebben. Bij een eerste overleg met het bestuur van Energiefabriek013 kwamen we op het idee om gebruik te maken van de buurtondersteuners van welzijnsorganisatie ContourdeTwern. Zij kennen de buurten en de mensen die er wonen, en kunnen op basis van die kennis goed inschatten voor wie dit project een uitkomst kan zijn. Uiteindelijk besloten we om de buurtondersteuners tijdens een training eerst meer te vertellen over de opzet van het project en de onderliggende financiële constructie. Maar, belangrijker nog: de buurtondersteuners kregen vooral de ruimte om op basis van de uitgangspunten van het project hun eigen verhaal te maken. Immers, als je wilt dat buurtondersteuners gaan werven moeten zij zich het project wel eigen kunnen maken. Ook wilden we hen zelf laten nadenken over hoe zij dit zouden aanpakken.
Belangrijkste boodschappen
De training vond eind oktober plaats in buurthuis Jeruzalem in Tilburg, voor in totaal vijf buurtondersteuners. Na een toelichting door bestuursleden van Energiefabriek013, kregen de buurtondersteuners de gelegenheid om hun eigen verhaal rondom het project te maken. Dat deden ze door de in hun ogen vijf belangrijkste boodschappen op te schrijven. Wat was voor hen de kern van het verhaal van de Kempenbaan? Daarna bepaalden ze met zijn vijven welke woorden nu echt het verhaal goed konden ondersteunen. Dit waren vooral de woorden ‘duurzaamheid’, ‘lage energierekening’, ‘sowieso voordeel’, ‘goed voor milieu en portemonnee’, ‘samen en lokaal’, ‘ergens bij horen’, ‘check door middel van individueel gesprek’ en ‘mede eigenaar zonnepark’.
Goed vertrouwen is het sleutelwoord: geïnteresseerde bewoners moeten niet hoeven bewijzen dat ze een smalle beurs hebben.
Stand van zaken
Na de trainingsochtend hebben we afgesproken dat de buurtondersteuners begin december door Het PON & Telos gebeld zouden worden om te horen hoe het gaat met de werving. Eén buurtondersteuner is actief aan het werven gegaan via onder meer Facebook en heeft al verschillende adressen aangeleverd bij het bestuur van de Energiefabriek. Toch blijkt ook dat het tijd kost om mensen hierover in te lichten en dat er een rustig moment voor nodig is. In vervolggesprekken met de buurtondersteuners willen we nagaan of het inschakelen van een organisatie als ContourdeTwern en deze manier van werven goed werkt bij deze doelgroep.
Hoe nu verder?
Er leven nog een aantal vragen bij ons die we de komende maanden in het kader van kennisverwerving verder willen uitdiepen:
- Zijn buurtondersteuners (of anderen die vergelijkbaar werk doen) de aangewezen mensen om deze werving te doen? Wie zou het anders beter kunnen?
- Lukt het om huishoudens te vinden? Wat zijn hun vragen en twijfels? Willen ze uiteindelijk instappen? Wie zijn gevraagd en hoe is dat gedaan?
- Wat is de stand van zaken tot nu toe? Hoeveel huishoudens zijn er gevonden?
- Wat is de stand van zaken voor wat betreft de financiële constructie? Lukt het inderdaad om deze huishoudens op deze manier mee te laten doen?
- Wat is de stand van zaken voor wat betreft het project Kempenbaan zelf? Lukt het met alle vergunningen en wordt het tijdspad gehaald?
De komende tijd gaan we met deze vragen aan de slag. Wat de precieze uitkomst ook is, via dit project vergaren we als onderzoeksinstituut steeds meer kennis over hoe álle huishoudens (ook die met een kleine beurs) bij de energietransitie betrokken kunnen worden. Kennis waar – gezien de enorme uitdagingen – straks hopelijk meer energiecoöperaties hun voordeel kunnen doen.
