Hoe ziet Chaam eruit in 2040?
Hoe je duurzaamheidsdata kan gebruiken om de leefbaarheid in de gemeente te bevorderen
Tekst: Joost Peters Foto: gemeente Alphen-Chaam
Hoe kan de leefbaarheid in Chaam worden verbeterd? De gemeente Alphen-Chaam en de Provincie Noord-Brabant lieten een omvangrijke leefbaarheidsstudie uitvoeren in het dorp. Het PON & Telos maakte gebruik van duurzaamheidsdata om een 'foto' te maken en ging daarna uitdrukkelijk aan de slag met een ‘social design’ spoor. Wat vinden de bewoners zélf belangrijk?
Chaam, ingeklemd tussen Ulvenhout en Baarle-Nassau
"De gemeente constateerde al jaren dat de weg veel overlast oplevert voor de inwoners. Tegelijkertijd vond de provincie lange tijd dat de weg in principe voldoet aan zijn functie. Uiteindelijk daalde bij beide partijen het besef in dat er iets moest gebeuren om de leefbaarheid van het dorp duurzaam te verbeteren."
Chaam, ingeklemd tussen Ulvenhout en Baarle-Nassau, is een typisch lintdorp. De plaats met ruim vierduizend inwoners wordt doorsneden door de provinciale weg N639. Die situatie levert al jaren discussies rondom de leefbaarheid op; de weg zorgt voor drukte (met name door vrachtverkeer), geluidsoverlast en onveilige verkeerssituaties. Hoe deze situatie op te lossen?
Bovenaanzicht van Chaam en de N639 die dwars door het dorp loopt
Twee opdrachtgevers
Aangezien eerdere studies niet leidden tot een eenduidige en gedragen oplossing, namen de provincie Noord-Brabant (eigenaar van de weg) en de gemeente Alphen-Chaam het initiatief tot een gezamenlijke studie naar de toekomstige ontwikkeling van Chaam. Zo’n gezamenlijk initiatief is vrij uniek, vertelt Mark van den Hoven van BSB Advies, het bureau dat namens beide overheden fungeerde als opdrachtgever en het projectmanagement voor zijn rekening nam. “De gemeente constateerde al jaren dat de weg veel overlast oplevert voor de inwoners. Tegelijkertijd vond de provincie lange tijd dat de weg in principe voldoet aan zijn functie. Uiteindelijk daalde bij beide partijen het besef in dat er iets moest gebeuren om de leefbaarheid van het dorp duurzaam te verbeteren. Ons werd gevraagd om te onderzoeken hoe de toekomstige ontwikkeling van Chaam eruit zou kunnen komen te zien. De verkeersafwikkeling werd daarbij nadrukkelijk meegenomen als een van de elementen die van invloed zijn op de leefbaarheid.”
Mark van den Hoven BSB Advies
Brede discussie
In opdracht van de gemeente en de provincie voerden Het PON & Telos en ingenieursbureau Pouderoyen Tonnaer samen de leefbaarheidsstudie uit. Pouderoyen Tonnaer richtte zich daarbij met name op het ruimtelijke-fysieke deel; Het PON & Telos kreeg de opdracht om vanuit het oogpunt van ‘social design’ onderzoek te doen naar de wensen en voorkeuren van inwoners. Van den Hoven: “We hebben bewust gekozen om die twee ‘sporen’ apart te bewandelen, juist ook omdat het niet alleen zou moeten gaan over de weg an sich. We wilden de discussie breder trekken: wat willen de bewoners nu eigenlijk met dit dorp? In welke richting zou Chaam zich moeten ontwikkelen? En welke functie heeft die weg binnen dit toekomstperspectief?”
Begeleidingsgroep
Om goed zicht te krijgen op de wensen en ideeën van de inwoners stelden we eerst een begeleidingsgroep samen, bestaande uit vertegenwoordigers van diverse verenigingen en (belangen)organisaties uit Chaam. Hierin waren ook de verschillende actiegroepen vertegenwoordigd die vanuit de discussie rondom de N639 waren ontstaan. De begeleidingsgroep dacht mee over het te voeren proces (de methode en werkwijze) en trad op als ambassadeur van bewoners, verenigingen en instellingen. “We wilden eerst te weten komen hoe we het dorp het beste zouden kunnen betrekken bij dit hele traject”, vertelt Van den Hoven. “Hoe kun je mensen het beste aanspreken? Wat moet je daarbij wel, en vooral niet doen?” De emoties rondom de weg lopen al jaren soms hoog op, schetst Van den Hoven. “Sommige bewoners pleiten voor een rondweg om het dorp heen, maar dat roept dan weer flink wat weerstand op bij bewoners van het buitengebied. We merkten dat ook in de begeleidingsgroep al snel inhoudelijk werd gediscussieerd. Maar uiteindelijk was voor iedereen duidelijk dat de inhoud pas later aan bod zou komen.”
Foto van Chaam en Ansichtkaartenactie
Het PON & Telos en Pouderoyen Tonnaer maakten samen een ‘foto’ van het dorp, op basis van zowel ruimtelijke, economische als sociaal-culturele data. Tegelijkertijd kregen de inwoners van Chaam de gelegenheid om via een ansichtkaart aan te geven wat ze prettig en minder prettig vinden aan het wonen en leven in Chaam, en welke suggesties zij hebben om de woon- en leefomgeving te verbeteren. Op basis van de foto van Chaam, de trends en ontwikkelingen die op Chaam afkomen en de resultaten uit de ansichtkaartenactie, stelden Het PON & Telos en Pouderoyen Tonnaer drie discussiescenario’s op. Daarin werden meerdere toekomstperspectieven geschetst, met daarin plek voor thema’s als de afwikkeling van het verkeer, de ruimtelijk inrichting van het centrum, en de gewenste voorzieningen in het dorp.
"In plaats van dat mensen tijdens slechts één avond konden meedenken, wilden we hen wat langer de tijd geven. Voor de kwaliteit van de discussie is dat goed geweest; je haalt toch de emotie voor een deel uit het proces en geeft mensen meer ruimte om tot een afgewogen oordeel te komen."
Discussie
In de scenario’s werden nadrukkelijk de ‘hoeken van het speelveld’ opgezocht, vertelt Van den Hoven. “We wilden vooral de discussie op gang brengen. Die discussie voerden we binnen een online community van 85 inwoners en ondernemers die tijdens de ansichtkaartenactie hadden aangegeven inhoudelijk mee te willen denken over het vervolg.” De community kreeg een week de tijd om de voor- en nadelen van de verschillende scenario’s te bespreken. Een bewuste keuze, benadrukt Van den Hoven. “In plaats van dat mensen tijdens slechts één avond konden meedenken, wilden we hen wat langer de tijd geven. Voor de kwaliteit van de discussie is dat goed geweest; je haalt toch de emotie voor een deel uit het proces en geeft mensen meer ruimte om tot een afgewogen oordeel te komen.”
Vier ambities
Alle verzamelde input leidde uiteindelijk tot één voorkeursscenario, met daarin vier ambities voor Chaam in 2040: een vitaal lintdorp met herkenbaar en gezellig dorpshart, ruimte voor wonen en werken, een gezonde en beweegvriendelijke leefomgeving die is aangepast aan het veranderende klimaat, en een duurzame en veilige afwikkeling van het lokaal en doorgaand verkeer. In mei 2021 stemde de gemeenteraad van Chaam in met deze ‘stip op de horizon’, schetst Van den Hoven. “In het voorkeursscenario blijft het verkeer over de huidige weg rijden, maar worden er wel op tal van fronten maatregelen genomen om de overlast in te dammen. Daarbij gaat het om aanpassingen in de infrastructuur, maar bijvoorbeeld ook om snelheidsbeperkingen en technische oplossingen – zoals het via navigatiesystemen omleiden van vrachtverkeer.”
Breed perspectief
Het voorkeursscenario wordt momenteel uitgewerkt in een meerjarig uitvoeringsprogramma met concrete leefbaarheidsprojecten. Het gaat volgens Van den Hoven nadrukkelijk om een adaptief programma, dat gedurende de rit kan worden bijgesteld op basis van nieuwe inzichten en ontwikkelingen. “Hoe de vier ambities uiteindelijk precies vorm krijgen, weten we nu dus nog niet. Wat we wél zeker weten, is dat deze tweesporenaanpak goed heeft gewerkt. Juist in zo’n gevoelig traject, met veel voor- en tegenstanders, is het goed om te kiezen voor een breed perspectief en om extra aandacht te besteden aan het onderliggende proces middels social design. Door bewoners nauw te betrekken bij het proces en bij de planvorming, ontstond er meer inzicht en waardering en begrip voor de samenhang tussen de gewenste ontwikkelingen in het dorp, de (historische) waarde van het dorp en het buitengebied, en de voor- en nadelen van de verschillende oplossingsrichtingen. Daardoor kon de gemeenteraad eindelijk een goed onderbouwde keuze maken.”
"Hoe de vier ambities uiteindelijk precies vorm krijgen, weten we nu dus nog niet. Wat we wél zeker weten, is dat deze tweesporenaanpak goed heeft gewerkt."
Wil je meer lezen?
Er zijn vier publicaties beschikbaar: de Foto van Chaam, de resultaten van de Ansichtkaartenactie, de resultaten van de research community en het uiteindelijke advies we geschreven hebben.
