Een bredere maatschappelijke rol voor het gemeenschapshuis
Gemeenschapshuizen 2.0
Veel gemeenschapsaccommodaties worstelen met hun toekomst. Ze maken zich zorgen over de vitaliteit van het gemeenschapshuis en hebben moeite om de (financiële) exploitatie gezond te houden: subsidiestromen lopen terug en traditionele huurders zoals verenigingen en organisaties nemen af in aantal en omvang. Ook de maatschappij verandert en verenigingen en vrijwilligers vergrijzen.
Meegaan in de veranderingen
Het is belangrijk dat gemeenschapshuizen meegaan in de maatschappelijke veranderingen die op hen afkomen. Veel besturen zoeken dan ook naar kansen om het gemeenschapshuis een bredere sociaal-maatschappelijke rol te geven en nieuwe activiteiten toe te voegen aan het bestaande aanbod. Zij willen graag dé centrale plek in het dorp of de wijk zijn. De plek waar het openbare leven zich afspeelt en mensen elkaar (kunnen) ontmoeten. Zo’n centrale publieke ruimte noemen we ook wel een Third Place. De Third place is – naast je huis als first place en je werk als second place – de plek waar je sociale leven zich afspeelt. Maar hoe kunnen gemeenschapshuizen zich ontwikkelen tot zo’n Third place?
Heldere, aansprekende visie nodig
Allereerst is er een heldere en aansprekende visie nodig op die brede maatschappelijke rol. Hierbij komt al gauw de belangrijkste vraag op tafel: Wat voor gemeenschapshuis wil je eigenlijk zijn? Welke functies wil je bieden? Hoe maak of houd je je huis toekomstbestendig? Hoe zorg je ervoor dat het gemeenschapshuis een gezonde, maatschappelijke onderneming blijft/wordt? En hoe ga je al deze toekomstplannen vormgeven? Wie heb je daarbij nodig? Hoe betrek je de gemeenschap bij het gemeenschapshuis? Hoe maak je hen medeverantwoordelijk?
Dit vraagt om een participatieve werkwijze die resulteert in een toekomstvisie op het gemeenschapshuis 2.0 die gedeeld en gedragen wordt door de diverse verenigingen, organisaties, ondernemers, gemeente én inwoners. De visie is tevens voorzien van een actieprogramma hoe de visie en gewenste functies te verwezenlijken.
De praktijk: drie pilots in drie gemeenschapshuizen
Om de werkwijze te ontwikkelen zijn drie pilots gestart. Hierin begeleidde Het PON & Telos drie verschillende gemeenschapshuizen in het proces om het eigenaarschap vanuit de gemeenschap te verbreden én te komen tot een gezamenlijk gedragen visie met actieprogramma om de maatschappelijke rol van het gemeenschapshuis te versterken. De pilots zijn uitgevoerd in dorpshuis Den Domp in Lage Zwaluwe, dorpshuis De Phoenix in Schaijk en dorpshuis Valentijn in Sterksel.
Ieder dorpshuis heeft gezamenlijk met ons een proces doorlopen. Het proces bestond uit verschillende bijeenkomsten met een vaste werkgroep, één bijeenkomst met stakeholders (zoals verenigingen, maatschappelijke organisaties, ondernemers en inwoners) en één bijeenkomst waarvoor het hele dorp werd uitgenodigd. De opbrengst uit de diverse bijeenkomsten zijn bijeengebracht en geanalyseerd, wat heeft geresulteerd in een eigen actieplan voor elk van de drie deelnemende gemeenschapshuizen.
De Third place is – naast je huis als first place en je werk als second place – de plek waar je sociale leven zich afspeelt.
Het resultaat mag er zijn!
Uit de drie pilots is naar voren gekomen dat de inwoners, verenigingen en organisaties het dorpshuis zien als een belangrijke voorziening in het dorp, dat meer is dan een gebouw waar verenigingen uit het dorp een ruimte kunnen huren. De grote wens in alle drie de pilothuizen is dat het dorpshuis de huiskamer van het dorp wordt; een centrale ontmoetingsplek waar alle inwoners (jong en oud), organisaties, verenigingen en ondernemers elkaar ontmoeten. Waar uitwisseling plaatsvindt en nieuwe ideeën ontwikkeld worden. Waar mensen en organisaties die met verschillende activiteiten bezig zijn, elkaar inspireren en zich verbinden.
In het actieplan, dat voor elk gemeenschapshuis afzonderlijk is opgesteld, is aan de hand van 6 à 7 speerpunten aangegeven op welke functies het gemeenschapshuis zich in de toekomst wil gaan richten om het dorpshuis toekomstbestendig te maken. De speerpunten zijn voorzien van bijbehorende acties, waarmee het bestuur van het gemeenschapshuis samen met de gemeenschap (de inwoners uit het dorp) aan de slag kan om de gewenste functies invulling te geven. Ook heeft de manier waarop het proces is vormgegeven, geleid tot een schil met mensen rondom het bestuur, die zich betrokken voelen bij het gemeenschapshuis en zich medeverantwoordelijk voelen om het gemeenschapshuis toekomstbestendig te maken en te houden. Download hier de actieplannen.
Naast de actieplannen, die voor de drie gemeenschapshuizen afzonderlijk zijn opgesteld, hebben we een publicatie geschreven die ook andere gemeenschapshuizen kan inspireren. Hierin beschrijven we de werkwijze en gezette stappen, leerlessen en advies voor vervolg van de ingezette methodiek. Ook gaan we op hoofdlijnen in op de verschillende functies die een gemeenschapshuis kan vervullen en daarmee haar maatschappelijke rol kan verbreden.
'De grote wens in alle drie de pilothuizen is dat het dorpshuis de huiskamer van het dorp wordt: een centrale ontmoetingsplek waar alle inwoners (jong en oud), organisaties, verenigingen en ondernemers elkaar ontmoeten'
'Wat lastig bleek voor de deelnemende gemeenschapshuizen is de doorvertaling van het actieprogramma naar een bedrijfsplan om daadwerkelijk een sociale onderneming te vormen met een sluitende businesscase'
Hoe nu verder?
Wat lastig bleek voor de deelnemende gemeenschapshuizen is de doorvertaling van het actieprogramma naar een bedrijfsplan om daadwerkelijk een sociale onderneming te vormen met een sluitende businesscase. Inmiddels zijn er contacten met ’t Heft (platform voor gemeenschapshuizen en opdrachtgever voor deze pilotstudie), KNHM (een netwerk van vrijwillige adviseurs dat actieve burgers kosteloos helpt bij het verbeteren van hun leefomgeving) en het VSB Fonds. KNHM biedt al enige tijd een training aan initiatiefnemers om hen te helpen een bedrijfsplan op te stellen. Als gemeenschapshuizen deelnamen aan deze training, merkte KNHM dat de gemeenschapshuizen nog vaak dachten vanuit hun traditionele functie en nog onvoldoende een beeld hadden van het gemeenschapshuis dat ze in de toekomst zouden willen en kunnen zijn. De trajecten van Het PON & Telos en KNHM vullen elkaar dus precies aan op het onderdeel dat in elk traject afzonderlijk nog ontbrak. Daarom hebben we samen met KNHM nu een voorstel gemaakt voor een gezamenlijke training voor gemeenschapshuizen waarin beide onderdelen samen komen. ’t Heft heeft dit voorstel ingediend bij het VSB Fonds om deze training middels een pilot verder te ontwikkelen en een gemeente gevonden die vijf gemeenschapshuizen in haar gemeente wil ondersteunen, zodat ze kunnen deelnemen aan deze training. In november horen we of het VSB Fonds de aanvraag positief honoreert.
Meer informatie?
Neem contact op met Jolanda Luijten via j.luijten@hetpon.nl of via 06 18 65 02 63 of kijk op onze website.
