Het Regiokompas Brede Welvaart:
Monitoren met waarde
Hoe monitor je brede welvaart? En hoe helpt dit overheden bij het behalen van hun doelen? Het perspectief van brede welvaart wordt steeds sterker, en dus komen dit soort vragen meer en meer aan het licht bij beleidsmakers en bestuurders. Om die te helpen beantwoorden, lanceert Het PON & Telos het Regiokompas Brede Welvaart. Een monitoringsinstrument, ontwikkeld vanuit onze visie op duurzame ontwikkeling en brede welvaart. In dit artikel lees je hoe je daarmee keuzes, ontwikkelingen en impact op het gebied van brede welvaart langjarig in beeld kunt brengen.
Over brede welvaart als begrip
Het concept brede welvaart biedt een bril om op meerdimensionale wijze naar de samenleving te kijken. Het is een denkkader dat voortbouwt op eerdere ideeën over duurzame ontwikkeling. Het is dus nieuwe taal voor een al wat ouder verhaal. Het begrip brede welvaart kent daarmee een lange geschiedenis. Een aantal belangrijke stappen zie je rechts.
Sinds de lancering van het Better Life Initiative in 2011 wordt brede welvaart ook in Nederland in kaart gebracht. Dit raamwerk ligt ten grondslag aan veel hedendaagse bredewelvaartsmonitoren zoals de Brede Welvaartsindicator (BWI) van de Universiteit Utrecht in samenwerking met de Rabobank en de Monitor Brede Welvaart van het CBS.
Zo ook aan de monitor Hoe is het leven in jouw regio? die we als Het PON & Telos in 2019 samen met het Planbureau voor de Leefomgeving publiceerden. Dit was een eerste stap in het monitoren van de Nederlandse brede welvaart op verschillende schaalniveaus, en legde een basis voor het evalueren van verschillende Regio Deals. De landelijke planbureaus hebben vervolgens voor belangrijke, theoretische verdiepingen gezorgd in het denken over brede welvaart.
1713 - Sylvicultura oeconomica
Hans Carl von Carlowitz schrijft over de term Nachhaltigkeit, vrij te vertalen als duurzaamheid. Behoedzaam omgaan met natuurlijke grondstoffen vormde de leidraad van zijn betoog.
1972 - Grenzen aan de Groei
De Club van Rome waarschuwt met deze publicatie voor een eenzijdige kijk op economische groei als dé maat voor maatschappelijke vooruitgang. Een startsein voor het denken over welvaart in een breed perspectief.
2009 - Het rapport Stiglitz
De Commissie Siglitz-Sen-Fitoussi identificeerde in hun rapport de ernstige beperkingen van het bbp als belangrijkste standaard voor welvaart. Het was de start van een internationaal debat over een bredere blik op welvaart.”
2011 - Better Life Initiative
Het OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development) lanceert een raamwerk van thema's om brede welvaart te meten.
"Brede welvaart is de kwaliteit van leven in het hier en nu, en de mate waarin deze ten koste gaat van die van latere generaties of van die van mensen elders in de wereld."
- definitie brede welvaart zoals gehanteerd door Het PON & Telos
Een nieuwe stap in monitoring
De tijd heeft daarna niet stilgestaan: voor het Regiokompas Brede Welvaart hebben we onze monitoring doorontwikkeld en definities aangescherpt zodat ze aansluiten bij de huidige beleidspraktijk.
Het Regiokompas Brede Welvaart
Voor wie is het Regiokompas?
- Gemeente
- Regio
- Provincie
Waarvoor gebruik je het Regiokompas?
- Voor het veelzijdig monitoren van de brede welvaart van je gemeente, regio of provincie.
- Voor een expliciete weergave van je doelstellingen, en wat de huidige afstand tot de realisatie daarvan is.
- Voor een expliciete weergave van je streefwaarden - wat vinden we acceptabel en wat niet?
- Voor het bespreekbaar maken van mogelijke onevenwichtigheden in ambities en bewustwording van prioriteitstellingen.
Hoe is brede welvaart meetbaar gemaakt?
- Het Regiokompas Brede Welvaart werkt met een systematiek waarin alle aspecten van brede welvaart gekwantificeerd worden.
- Alle twaalf thema's van brede welvaart worden in beeld gebracht met in totaal circa 100 indicatoren.
- Monitoring is mogelijk op gebiedsniveau.
- Data wordt gerelateerd aan langetermijndoelen.
Wat is de opbrengst van een Regiokompas?
- Een objectieve inbreng om op te reflecteren om de eigen positie te bepalen.
- Inspiratie bij het formuleren van doelen door resultaten te vergelijken met andere gebieden.
- Identificatie van sterke en zwakke punten van de gemeente, regio of provincie.
- Een gezamenlijk startpunt voor beleid én input voor de maatschappelijke agenda.
- Een basis om beleidsinvloed te analyseren - waar heb je invloed op? Aan welke knoppen kun je draaien?
Waarvoor is het Regiokompas niet geschikt?
- Voor het meten van doelbereik op korte termijn.
- Om te gebruiken om mee "af te rekenen".
- Als een meting enkel voor milieuzaken of groen+.
- Als een monitor om effecten van specifiek beleid in beeld te brengen.
- Als evaluatieinstrument voor specifieke beleidsmaatregelen.
- Als tool om dialoog over brede welvaart te begeleiden.
Van beleidsarm naar beleidsrijk
De belangrijkste stap vooruit van het Regiokompas Brede Welvaart is die naar beleidsrijke monitoring. Veel van de huidige monitors meten met objectieve data en subjectief belevingsonderzoek de staat van de brede welvaart. Of die staat goed is, wordt vaak niet in beeld gebracht - dit noemen we beleidsarme monitoring.
Het Regiokompas poogt juist om politici, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en inwoners te ondersteunen bij het meten van brede welvaart én het zoeken naar streefwaarden. Weten waar je staat is stap één, maar het gaat er uiteindelijk om dat je weet waar je naar toe wilt. Dat betekent dat je moet nadenken over welk niveau van brede welvaart je als (samenwerkende) gemeenten nastreeft. Waar koers je op? Het Regiokompas kan vervolgens helpen om die koers vast te houden.
Het Regiokompas brengt op onafhankelijke en wetenschappelijk verantwoorde wijze de staat van de brede welvaart van alle Nederlandse gemeenten, regio’s en provincies in beeld. We hebben het conceptueel raamwerk van het OECD als basis gebruikt, en deze aangevuld met relevante thema's en indicatoren die aansluiten op de (regionale) beleidspraktijk. Zo hebben we de thema’s Onderwijs, Mobiliteit en Cultuur toegevoegd aan het raamwerk en splitsen we het thema milieu in Ecosystemen en biodiversiteit & Milieu en klimaat.
Aansluitend op de methodiek en de inhoudelijke inzichten van onze jarenlange ervaring brengt ons dat tot een twaalftal thema's die we structureel in beeld brengen.
De twaalf thema's van brede welvaart die het Regiokompas Brede Welvaart in beeld brengt.
"Het Regiokompas poogt om politici, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en inwoners te ondersteunen bij het meten van brede welvaart én het zoeken naar streefwaarden."
Wat kunnen we leren van het Regiokompas Brede Welvaart 2024?
Alle provincies, regio’s en gemeenten worden in het Regiokompas in kaart gebracht. Ook kunnen maatwerkregio’s in beeld worden gebracht door combinaties van gemeenten samen te voegen.
Zo hebben we gekeken naar de brede welvaart van de twaalf provincies in Nederland. Daarbij valt op dat voor het thema Arbeid & vrije tijd, het thema Gezondheid en het thema Onderwijs de provincie Utrecht het beste scoort. Het gaat binnen dit thema respectievelijk om een goede kwalitatieve en kwantitatieve balans tussen arbeid en vrije tijd, lichamelijke en mentale gezondheid en het ontwikkelen van kennis en vaardigheden.
De provincies Noord-Holland en Zuid-Holland laten de hoogste scores zien op het thema Cultuur: het gaat hier over het bezoeken, beoefenen en beleven van kunst en (cultureel) erfgoed, terwijl de provincie Zeeland het hoogste scoort op het thema Ecosystemen & biodiversiteit, wat gaat over de aanwezigheid van gezonde ecosystemen. Wanneer we kijken naar het thema Materiële welvaart dan komt de provincie Noord-Brabant het beste uit de bus. Hier gaat het niet alleen over het hebben van een passend inkomen, maar ook over het functioneren van de economie als geheel.
Het thema Milieu & klimaat scoort het beste in Flevoland, dat gezegd hebbende: alle provincies scoren hier onder de maat. Zo is de oppervlaktewaterkwaliteit overal in Nederland in zorgelijke staat.
Sociale samenhang scoort het beste in Overijssel. Dit thema gaat over de mate waarin mensen zich verbonden voelen met elkaar en met de omgeving. Noaberschop zouden ze zeggen in de Achterhoek.
Wanneer we kijken naar het thema Veiligheid (omgevingsrisico’s, criminaliteit, en onveiligheidsgevoel) scoort de provincie Gelderland het hoogste van de twaalf provincies.
Welbevinden gaat over de kwaliteit van leven van mensen en hoe zij dit beleven en waarderen. De provincie Friesland scoort hier het beste op. Dit fenoneem is onder andere uitgebreid beschreven in stukken over de Friese paradox.
De provincie Noord-Holland scoort het hoogst op het thema Mobiliteit, wat gaat over de mogelijkheid om jezelf te kunnen verplaatsen, daartegenover zien we dat het thema Wonen (toegang tot een goede woning en woonomgeving) het beste scoort in Friesland en Drenthe.
Kortom, we zien op het schaalniveau van de provincie veel verschillen tussen de verschillende thema’s. Iedere provincie kent haar eigen sterktes en zwaktes en daarmee een eigen ontwikkelpad naar brede welvaart. In het Regiokompas Brede Welvaart zijn de twaalf thema’s ook voor alle gemeenten in kaart gebracht.
Bent u benieuwd hoe uw gemeente scoort, vraag dan een samenvattend overzicht van de resultaten aan via onze website.
Benieuwd naar meer resultaten?
Hoe werkt het Regiokompas?
Het PON & Telos verzamelt structureel de informatie voor alle gebieden in Nederland. Circa 100 indicatoren uit (semi-)publieke bronnen worden gemeten. Vervolgens wordt voor elke indicator normatief aangegeven in welke verschillende categorieën gescoord kan worden. Wil je als regio brede welvaart echt stimuleren, dan is het noodzakelijk om het gesprek te voeren over ondergrenzen en streefwaarden. Op welke thema’s wil je boven de (afgesproken) normen scoren, en wat is dan de waarde die je nastreeft? Dat vergt een intensieve dialoog met alle betrokkenen.
Om te komen tot deze normeringen, baseren we ons op wetenschappelijke normeringen, wetgeving, nationale doelstellingen, regionale doelstellingen, regionale vergelijkingen of vergelijkingen in de tijd. De normen zijn uitgedrukt met behulp van kleuren. Door de indicatoren te normeren kunnen scores worden bepaald (0-100). Hogere waarden staan voor een betere prestatie, lagere waarden staan voor een minder goede prestatie. De score laat zien hoever het gebied van het uiteindelijke doel af is.
Hoe nu verder?
Om brede welvaart beleid van een gebied zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de hedendaagse uitdagingen en de eigenheid van het gebied is het belangrijk om hier gestructureerd mee aan de slag te gaan. Door brede welvaart (langjarig) te monitoren en dit te koppelen aan de inzet op beleidsthema’s, kan worden gekeken of het betreffende beleid de gewenste brede welvaartseffecten heeft. Ontwikkelen de brede welvaartsthema’s zich in positieve of in negatieve zin? En, blijven we boven onze minimale normen of gaan we zelfs richting het wenselijke niveau? Door systematisch te monitoren, wordt in beeld gebracht of het gebied op koers ligt.
Kortom, het Regiokompas Brede Welvaart is een behulpzaam en praktisch instrument om de strategische langetermijnvisie te ontwikkelen of te toetsen.
Ruben Smeets MSc
Ruben is senior adviseur-onderzoeker en hoofd bedrijfsvoering bij Het PON & Telos. Hij werkt aan een diversiteit aan projecten en thema’s, met een focus op brede welvaart, gezonde leefomgeving en duurzame ontwikkeling. Daarnaast is hij coördinator van de Community of Practice: Oog voor de toekomst binnen het Nationaal Netwerk Brede Welvaart.