Het Regiokompas Brede Welvaart:
Monitoren met waarde
Hoe monitor je brede welvaart? En hoe helpt dit overheden bij het behalen van hun doelen? Het perspectief van brede welvaart wordt steeds sterker, en dus komen dit soort vragen meer en meer aan het licht bij beleidsmakers en bestuurders. Om die te helpen beantwoorden, heeft Het PON & Telos het Regiokompas Brede Welvaart ontwikkeld. Een monitoringsinstrument, ontwikkeld vanuit onze visie op brede welvaart en duurzame ontwikkeling. In dit artikel lees je hoe je daarmee ontwikkelingen en keuzes op het gebied van brede welvaart langjarig in beeld kunt brengen.
Over brede welvaart als begrip
Het concept brede welvaart biedt een bril om op meerdimensionale wijze naar de samenleving te kijken. Het is een denkkader dat voortbouwt op eerdere ideeën over duurzame ontwikkeling. Het is dus nieuwe taal voor een al wat ouder verhaal. Het begrip brede welvaart kent daarmee een lange geschiedenis. Een aantal belangrijke stappen zie je rechts.
Sinds de lancering van het Better Life Initiative in 2011 wordt brede welvaart ook in Nederland in kaart gebracht. Dit raamwerk ligt ten grondslag aan veel hedendaagse bredewelvaartsmonitoren zoals de Brede Welvaartsindicator (BWI) van de Universiteit Utrecht in samenwerking met de Rabobank en de Monitor Brede Welvaart van het CBS.
Zo ook aan de monitor Hoe is het leven in jouw regio? die we als Het PON & Telos in 2019 samen met het Planbureau voor de Leefomgeving publiceerden. Dit was een eerste stap in het monitoren van de Nederlandse brede welvaart op verschillende schaalniveaus, en legde een basis voor het evalueren van verschillende Regio Deals. De landelijke planbureaus hebben vervolgens voor belangrijke, theoretische verdiepingen gezorgd in het denken over brede welvaart.
1713 - Sylvicultura oeconomica
Hans Carl von Carlowitz schrijft over de term Nachhaltigkeit, vrij te vertalen als duurzaamheid. Behoedzaam omgaan met natuurlijke grondstoffen vormde de leidraad van zijn betoog.
1972 - Grenzen aan de Groei
De Club van Rome waarschuwt met deze publicatie voor een eenzijdige kijk op economische groei als dé maat voor maatschappelijke vooruitgang. Een startsein voor het denken over welvaart in een breed perspectief.
2009 - Het rapport Stiglitz
De Commissie Siglitz-Sen-Fitoussi identificeerde in hun rapport de ernstige beperkingen van het bbp als belangrijkste standaard voor welvaart. Het was de start van een internationaal debat over een bredere blik op welvaart.”
2011 - Better Life Initiative
Het OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development) lanceert een raamwerk van thema's om brede welvaart te meten.
"Brede welvaart is de kwaliteit van leven in het hier en nu, en de mate waarin deze ten koste gaat van die van latere generaties of van die van mensen elders in de wereld."
- definitie brede welvaart zoals gehanteerd door Het PON & Telos
Een nieuwe stap in monitoring
De tijd heeft daarna niet stilgestaan: voor het Regiokompas Brede Welvaart hebben we onze monitoring doorontwikkeld en definities aangescherpt zodat ze aansluiten bij de huidige beleidspraktijk.
Het Regiokompas Brede Welvaart
Voor wie is het Regiokompas?
- Gemeenten
- Provincies
- Regio's
Waarvoor gebruik je het Regiokompas?
- Voor het monitoren van brede welvaart
- Voor het verhelderen van doelstellingen en streefwaarden
- Voor het bespreekbaar maken van eventuele onevenwichtigheden in ambities en prioriteiten
Hoe maakt het Regiokompas brede welvaart meetbaar?
- Met negentig circa 90 indicatoren, verdeeld over 12 thema's
- Door een koppeling te maken langetermijndoelen op gebiedsniveau
Wat is de opbrengst van een Regiokompas?
- Het helpt om positie te bepalen en sterke en zwakke punten inzichtelijk te maken
- Het vormt een gezamenlijk startpunt voor beleid en maatschappelijke agenda's
Waar is het Regiokompas niet voor geschikt?
- Voor het meten op korte termijn
- Voor afrekendoeleinden
- Voor het meten van eenzijdige thema's
- Als evaluatieinstrument voor specifiek beleid gebruik je beter de
- Als hulpmiddel voor dialoog over brede welvaart past de
Van beleidsarm naar beleidsrijk
De belangrijkste stap vooruit van het Regiokompas Brede Welvaart is die naar beleidsrijke monitoring. Veel van de huidige monitors meten met objectieve data en subjectief belevingsonderzoek de staat van de brede welvaart. Of die staat goed is, wordt vaak niet in beeld gebracht - dit noemen we beleidsarme monitoring.
Het Regiokompas poogt juist om politici, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en inwoners te ondersteunen bij het meten van brede welvaart én het zoeken naar streefwaarden. Weten waar je staat is stap één, maar het gaat er uiteindelijk om dat je weet waar je naar toe wilt. Dat betekent dat je moet nadenken over welk niveau van brede welvaart je als (samenwerkende) gemeenten nastreeft. Waar koers je op? Het Regiokompas kan vervolgens helpen om die koers vast te houden.
Het Regiokompas brengt op onafhankelijke en wetenschappelijk verantwoorde wijze de staat van de brede welvaart van alle Nederlandse gemeenten, regio’s en provincies in beeld. We hebben het conceptueel raamwerk van het OECD als basis gebruikt, en deze aangevuld met relevante thema's en indicatoren die aansluiten op de (regionale) beleidspraktijk. Aansluitend op de methodiek en de inhoudelijke inzichten van onze jarenlange ervaring brengt ons dat tot een twaalftal thema's die we structureel in beeld brengen.
De twaalf thema's van brede welvaart die het Regiokompas Brede Welvaart in beeld brengt.
"Het Regiokompas poogt om politici, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en inwoners te ondersteunen bij het meten van brede welvaart én het zoeken naar streefwaarden."
Wat kunnen we leren van het Regiokompas Brede Welvaart 2024?
In het Regiokompas Brede Welvaart wordt de huidige stand van zaken en de ontwikkeling over tijd in beeld gebracht van alle provincies, regio’s en gemeenten. Ook kunnen maatwerkregio’s in beeld worden gebracht door combinaties van gemeenten samen te voegen.
Kijken we naar het gemiddelde van alle Nederlandse gemeenten, zien we dat er een aantal thema’s vooruit zijn gegaan in de afgelopen 10 jaar. De thema’s Arbeid & vrije tijd, Materiële welvaart en Milieu & klimaat laten een stijgende lijn zien in de afgelopen 10 jaar. De thema’s Mobiliteit, Onderwijs en Veiligheid laten ook een positieve verandering zien ten opzichte van 10 jaar geleden, maar de laatste jaren zien we op deze thema’s een kleine achteruitgang. Ten slotte zien we weliswaar een verbetering in score op het thema Welbevinden t.o.v. 10 jaar geleden, maar deze schommelt erg de afgelopen jaren en laat een daling zien ten opzichte van 5 jaar geleden. Dit is met name te verklaren door een toename in het aandeel Nederlanders dat ernstige stress ervaart.
Wanneer we wat dieper inzoomen op het thema Materiële welvaart zien we dat de stijging in score met name te verklaren is doordat relatief meer huishoudens voldoende financiële buffer hebben en het gemiddeld besteedbaar inkomen van Nederlanders is toegenomen. Tegelijkertijd zien we een stijging in het aandeel inwoners dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen. Hoewel het gemiddelde inkomen en vermogen van inwoners stijgt, zien we hier terug dat dit niet altijd opweegt tegen de stijging van de kosten voor bijvoorbeeld boodschappen en rekeningen (inflatie).
Nederland laat op enkele thema’s ook een daling in score zien, ten opzichte van 10 jaar geleden. Zo is het thema Wonen de afgelopen 10 jaar steeds verder achteruitgegaan en laten de thema’s Gezondheid en Sociale samenhang met name in de afgelopen 5 jaar een flinke daling zien in score.
Voor het thema Wonen geldt dat dit met name te verklaren is doordat de betaalbaarheid van woningen de afgelopen jaren fors is gedaald. De woonlasten voor zowel eigenaren als huurders zijn gestegen en de woningnood is groot. Desondanks is het gemiddelde percentage van het inkomen dat Nederlanders besteden aan woonlasten de afgelopen 10 jaar gedaald. De belangrijkste reden hiervoor is dat de inkomens harder gestegen zijn dan de huren of hypotheeklasten.
Benieuwd naar meer resultaten?
Hoe werkt het Regiokompas?
Het PON & Telos verzamelt structureel de informatie voor alle gebieden in Nederland. Circa 100 indicatoren uit (semi-)publieke bronnen worden gemeten. Vervolgens wordt voor elke indicator normatief aangegeven in welke verschillende categorieën gescoord kan worden. Wil je als regio brede welvaart echt stimuleren, dan is het noodzakelijk om het gesprek te voeren over ondergrenzen en streefwaarden. Op welke thema’s wil je boven de (afgesproken) normen scoren, en wat is dan de waarde die je nastreeft? Dat vergt een intensieve dialoog met alle betrokkenen.
Om te komen tot deze normeringen baseren we ons op wetenschappelijke normeringen, wetgeving, nationale doelstellingen, regionale doelstellingen, regionale vergelijkingen of vergelijkingen in de tijd. De normen zijn uitgedrukt met behulp van kleuren. Door de indicatoren te normeren kunnen scores worden bepaald (0-100). Hogere waarden staan voor een betere prestatie, lagere waarden staan voor een minder goede prestatie. De score laat zien hoever het gebied van het uiteindelijke doel af is.
Hoe nu verder?
Om brede welvaart beleid goed aan te laten sluiten bij actuele uitdagingen en de eigenheid van een gebied, is het belangrijk om gestructureerd aan de slag te gaan. Door brede welvaart langjarig te monitoren en dit te koppelen aan de inzet op beleidsthema’s, kan worden gekeken of het betreffende beleid de gewenste effecten heeft. Ontwikkelen de brede welvaartsthema’s zich in positieve of in negatieve zin? En, blijven we boven onze minimale normen of gaan we zelfs richting het wenselijke niveau? Door systematisch te monitoren, wordt in beeld gebracht of het gebied op koers ligt.
Kortom, het Regiokompas Brede Welvaart is een behulpzaam en praktisch instrument om de strategische langetermijnvisie te ontwikkelen of te toetsen.
Foto's: Ezra / Unsplash, Peter Hall / Unsplash, Artists Eye / Unsplash.
Ruben Smeets MSc
Ruben is senior adviseur-onderzoeker en hoofd bedrijfsvoering bij Het PON & Telos. Hij werkt aan een diversiteit aan projecten en thema’s, met een focus op brede welvaart, gezonde leefomgeving en duurzame ontwikkeling. Daarnaast is hij coördinator van de Community of Practice: Oog voor de toekomst binnen het Nationaal Netwerk Brede Welvaart.