"We zien hen als onze nieuwe inwoners"
Een interview met adviseur arbeidsmigratie Maud van der Lee, gemeente Moerdijk
Tekst: Marleen van der Haar Foto: Petra Appelhof
Maud van der Lee vervult sinds 2019 als zzp-er op het gebied van woonbeleid de rol van beleidsadviseur arbeidsmigratie in de gemeente Moerdijk. Eerder werkte ze in opdracht voor de gemeenten Heusden en Loon op Zand. Voor haar tijd als zzp-er werkte ze voor de gemeenten Geertruidenberg, Leerdam en Bergen op Zoom.
Arbeidsmigratiebeleid dat de aspecten wonen, werken én (samen)leven meeneemt is nog voor niet veel gemeenten realiteit. Die conclusie trokken we in 2021 op basis van de beleidsplannen van Brabantse gemeenten ten aanzien van arbeidsmigratie. Het beleid in de gemeente Moerdijk kwam destijds wél als integraal uit de bus. Samen met adviseur arbeidsmigratie Maud van der Lee namen we het stappenplan door dat Het PON & Telos ontwikkelde om gemeenten op weg te helpen.
Na ruim 25 jaar te hebben gewerkt als beleidsmedewerkster wonen in gemeente Geertruidenberg wilde Maud graag een nieuwe uitdaging: "Ik ben in 2019 gestart als zzp'er adviseur woonbeleid en vanaf december 2019 ben ik in gemeente Moerdijk werkzaam als adviseur arbeidsmigratie". Maud startte met het opstellen van een integrale aanpak arbeidsmigratie, die in september 2020 werd vastgesteld. "Voor zowel het economisch, het volkshuisvestelijk, als het sociaal-maatschappelijk perspectief zijn hierin een groot aantal beleidskeuzes vastgesteld." Een belangrijke doelstelling uit de integrale aanpak is dat de arbeidsmigranten die nodig zijn voor de bedrijven in de gemeente binding met de gemeente krijgen: "Als arbeidsmigranten langer blijven is dat positief voor de mensen zelf - anders zouden ze niet blijven, positief voor de bedrijven - die hoeven niet steeds nieuwe mensen te zoeken en in te werken - en positief voor onze inwoners. Arbeidsmigranten die langer blijven, gaan deelnemen aan verenigingen, krijgen kinderen en worden feitelijk onze nieuwe inwoners." De gemeente probeert arbeidsmigranten te binden door huisvesting met een hoge kwaliteit te gaan bieden, met de mogelijkheid tot doorstroming naar de reguliere woningen, waarbij de arbeidsmigranten zich welkom en thuis moeten voelen.
Maud: "We hebben inmiddels een contactpersoon voor de arbeidsmigranten met een wekelijks spreekuur, een meertalig informatiepakket et cetera. Aan registratie wordt gewerkt. De realisatie van goede huisvesting is een stevige opgave. We hebben de huisvesting vergunningplichtig gemaakt en een uitvraag gedaan naar goede initiatieven voor 1500 arbeidsmigranten. De 5 initiatieven met de hoogste score zijn als kansrijk beoordeeld en worden op dit moment uitgewerkt. De initiatieven wordt in principe voor 20 jaar vergund met een korte procedure op grond van de experimentstatus Crisis en Herstelwet. Er is veel weerstand vanuit omwonenden. Voor 2024 is budget om handhaving op te starten om de illegale kamergewijze bewoning van gewone woningen en op vakantieparken te gaan handhaven. Voor meer informatie over wat de gemeente doet op dit thema, klik hier.
De uitvoering is lastig
Maud staat dus sinds 2020 aan de lat om de vastgestelde integrale aanpak verder uit te werken. Officieel heeft ze 16 uur per week voor die klus. Ze heeft er haar handen vol aan en heeft met veel collega’s contact om arbeidsmigratie in alle beleidsvelden terug te laten komen: “Ik sjouw door het hele gemeentehuis heen”. Gemeentelijk beleid op arbeidsmigratie is belangrijk omdat bedrijven hun inzet nodig hebben", vertelt Maud. "Zonder arbeidsmigranten geen volle supermarkt, geen pakketjes bezorgd, geen glasvezel aangelegd en ga zo maar door. We willen als gemeente niet verantwoordelijk zijn voor uitbuiting en slechte huisvesting. Zonder gemeentelijk beleid zijn arbeidsmigranten kwetsbaar qua huisvesting en informatie. Daarnaast willen we ook de gewone woningen weer beschikbaar krijgen voor gewone huishoudens. En daarnaast zien we hen als onze nieuwe inwoners”.
Hoewel Moerdijk veel van de voorgestelde tips uit het stappenplan kan aanvinken maakt het gesprek met Maud duidelijk dat uitvoering geven aan het vastgestelde beleid lastig is. Dat begint al bij het goed in beeld hebben van aantallen; een onderzoek onder bedrijven om zicht te krijgen op het aantal werkzame arbeidsmigranten in de gemeente leverde weinig op. Maar ook bij het vergunnen van locaties om huisvesting te realiseren blijft draagvlak van omwonenden een struikelblok: “We hebben info-avonden en bewonersavonden gehouden, iedereen snapt het totdat het bij hen dichtbij gebeurt”.
“Ik sjouw door het hele gemeentehuis heen”
Hoe scoort gemeente Moerdijk op het stappenplan integraal beleid?
Je kan het door gemeente Moerdijk ingevulde stappenplan hieronder inzien. Door het stappenplan in te vullen krijg je als gemeente meer inzicht in waar nog opdrachten liggen wat betreft het meer integraal maken van het beleid. Wil je dit stappenplan ook voor je eigen gemeente invullen? Dat kan! Onderaan dit artikel vind je hierover meer informatie.
Maak een meerjarige analyse van aantallen arbeidsmigranten en verblijfspatronen. Hoeveel arbeids migranten werken er binnen je gemeente? Hoeveel arbeidsmigranten wonen er? En hoe ont wikkelen deze cijfers zich over de jaren heen?
Moerdijk: Hoe krijg ik betrouwbare gegevens? dat is nog wel een vraag. Zijn de 1500 plekken die we nu hebben vastgesteld voldoende? Hoe moet ik het invullen? Enquête onder bedrijven leverde geen gegevens op; het is maar heel beperkt ingevuld. Hoeveel mensen blijven wonen in onze gemeente? Kengetal was 10%, maar inmiddels zou dit veel hoger liggen omdat mensen uit Spanje zich hier vaker willen vestigen. Onafhankelijke kengetallen zou behulpzaam zijn. We willen voldoende goede huisvesting realiseren voor de arbeidsmigranten die nodig zijn voor onze bedrijven. niet twee keer zoveel gaan bouwen ofzo; ik heb een onderbouwing voor de raad en omwonenden nodig hoeveel huisvesting nodig is voor onze bedrijven.
Arbeidsmigranten die langer dan vier maanden in Nederland verblijven (of dat van plan zijn), moeten zich inschrijven bij de gemeente in de Basisregistratie Personen (BRP). In de praktijk gebeurt dit echter nauwelijks. Stimuleer actief de registratie van buitenlandse uitzendkrachten in de BRP met verblijfsadres en contactgegevens door met werkgevers afspraken te maken hierover. Verlaag de drempel door bijvoorbeeld inschrijfformulieren neer te leggen bij bedrijven en door momenten af te stemmen waarop veel arbeidsmigranten zich tegelijkertijd in kunnen schrijven.
Moerdijk: We hebben beperkt zicht op waar mensen wonen. Veel woningen zijn niet in beeld. Volgend jaar willen we gaan handhaven. Dan weten we waar mensen illegaal wonen. De BRP-stimulans doen we door toeristenbelasting en door de registratie makkelijker te maken. We willen aansluiten bij het op te richten Brabants Migratie Informatie Punt. Het zou goed zijn als migranten zelf ook inzien dat het goed is om zich te registreren. Ze bouwen pas sociale zekerheid op als ze zich hebben ingeschreven. Daarover moeten we ook informeren.
Verplicht huisvesters een nachtregister bij te houden, zodat te allen tijde duidelijk is wie op welk adres verblijft.
Moerdijk: Bij nieuwe huisvesting is het een vereiste. Bij bestaande is het nog echt een probleem. De privacyregels zitten een digitaal nachtregister in de weg.
Neem in de data rondom arbeidsmigratie niet alleen ingezetenen uit de Basis registratie Personen (BRP) mee. Registreer ook arbeidsmigranten in BRP die alleen een werkrelatie met de gemeente hebben en kortom alleen via arbeid een relatie met de gemeente hebben.
Moerdijk: Doen we niet. We registreren alleen arbeidsmigranten in BRP als ze 4 maanden of langer in onze gemeente werken of een contract hebben voor minimaal 4 maanden.
Breng pendelstromen regionaal in kaart en ga na welke regionale afstemming nodig is als het gaat om de beste verdeling van woon- en werkplekken.
Moerdijk: Hebben we niet in beeld. We vragen wel de initiatieven om een samenwerking via langdurige contracten aan te gaan met de lokale bedrijven. Dat kunnen we niet handhaven gezien de zelfstandige huurcontracten. Maar iedereen is gebaat bij korte afstanden. Een locatie op fietsafstand biedt arbeidsmigranten al zoveel vrijheid. Ze hoeven zich dan niet te verplaatsen met busjes voor lange ritten van en naar het werk. Regionaal is afgesproken dat elke gemeente verantwoordelijk is voor de huisvesting van het aantal arbeidsmigranten dat werkt in die gemeente. Daaraast hebben we afspraken over bijvoorbeeld het regionaal gewenste bedrijventerrein LPM, waar de huisvesting van de daar werkzame werknemers een gezamenlijke verantwoordelijkheid is afgesproken voor de regio.
Breng gemeentelijke afdelingen samen voor een samenhangende visie arbeidsmigratie (Economie & Arbeidsmarkt, Huisvesting en Sociaal Domein) en denk gezamenlijk na over een samenhangende visie:
Welke rol spelen arbeidsmigranten binnen je gemeente, nu en in de toekomst?
Moerdijk: We zien arbeidsmigranten als onze nieuwe inwoners. Onze groei in de bevolking komt door migranten. Door te proberen hen aan onze gemeente te binden door goede huisvesting met doorstromingsmogelijkheden en te zorgen dat ze zelfredzaam zijn en zich welkom voelen, willen we proberen de grote wisselingen in steeds nieuwe arbeidsmigranten te voorkomen en zien we hen als onze nieuwe inwoners
Wat zijn de verschillende belangen bij arbeidsmigratie? Wat is het publieke belang van arbeidsmigratie?
Moerdijk: Arbeidsmigranten zijn hier omdat de bedrijven ze nodig hebben. Daarnaast zijn arbeidsmigranten onze nieuwe inwoners.
Wat zijn de te verwachten gevolgen van arbeidsmigratie voor de lokale samenleving en voor de regionale economie? Wat betekent arbeidsmigratie op de lange termijn voor zaken als huisvesting, de lokale arbeidsmarkt en het sociaal domein?
Moerdijk: Bij de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen en het mogelijk maken van nieuwe bedrijfsvestigingen wordt bekeken wat voor werkgelegenheid dit met zich mee zal brengen en wat voor huisvesting daarvoor eventueel nodig is. Omdat we proberen arbeidsmigranten te binden aan onze gemeente, is er naast short- en midstay huisvesting ook extra goedkope woningbouw nodig in de huur- en koopsector. Op sociaal domein zien we arbeidsmigranten als reguliere inwoners, waarbij ze wel een contactpersoon hebben met spreekuur en extra behoefte aan taalles ed.
Welke kosten en baten, zowel privaat als publiek, zijn er in dit vraagstuk?
Moerdijk: We hebben geprobeerd om de kosten en baten inzichtelijk te krijgen. Hier zijn we niet goed uitgekomen. Het zou wel handig zijn om te hebben. Arbeidsmigranten geven ook geld uit aan boodschappen bijvoorbeeld, en de arbeidsmigranten die zich vestigen gaan ook sporten, kinderen gaan naar school etc. Arbeidsmigranten kunnen ook draagvlak zijn voor bijvoorbeeld de voetbalclub. De kansen worden niet echt gezien.
In hoeverre wil je als gemeente arbeidsmigratie stimuleren?
Moerdijk: We stimuleren arbeidsmigratie niet, maar de arbeidsmigranten die nodig zijn voor onze bedrijven zien we wel als onze nieuwe inwoners. Daarnaast wordt bij nieuwe economische ontwikkeling steeds rekening gehouden met de balans tussen het type werkgelegenheid, benodigde en beschikbare werknemers en de daarbij behorende huisvesting. Hiernaast proberen we bij te organiseren opleiding de arbeidsmigranten hierin mee te nemen als doelgroep.
Welke rol zouden de gemeente en andere stakeholders moeten pakken als het gaat om de participatie en integratie van zowel tijdelijke als meer permanente arbeidsmigranten?
Moerdijk: In ieder geval is de zelfredzaamheid essentieel. Er moet goede informatie te vinden zijn, een contactpersoon waar vragen gesteld kunnen worden, taallessen georganiseerd etc. Daarnaast zien we arbeidsmigranten als onze nieuwe inwoners en vinden we integratie belangrijk. Hierbij denken we aan stimulering dat ze mee kunnen doen aan sportactiviteiten etc. De gemeente heeft hierin een rol, maar is voor arbeidsmigranten vaak moeilijk zichtbaar. Dus zeker ook de huisvesters en bedrijven die de arbeidsmigranten elke dag zien, moeten hierin hun verantwoordelijkheid nemen en kunnen bijvoorbeeld afspraken maken met bijvoorbeeld de nabijgelegen voetbalclub.
Ga in gesprek met:
Het lokale bedrijfsleven over de (huidige en toekomstige) behoeftes rondom de inzet van arbeidsmigranten, de huisvesting van deze werknemers en de rol van de werkgever bij integratie en participatie.
Moerdijk: Het is lastig om van lokale bedrijven informatie te krijgen waar hun behoefte zit en waar knelpunten zijn. Veel bedrijven voelen zich niet verantwoordelijk en wijzen direct naar het uitzendbureau. Een uitgezet onderzoek hiernaar is maar heel beperkt ingevuld. Er zijn uiteraard wel een aantal bedrijven die wel hun verantwoordelijkheid nemen en waar goede gesprekken mee lopen. Bij nieuwe bedrijven proberen we hier wel aan de voorkant goede afspraken over te maken.
Uitzendbureaus over hun contracten met inlenende bedrijven, plannen voor huisvesting en de rol van uitzendbureaus bij integratie en participatie
Moerdijk: We hebben uitzendbureaus wel benaderd wat nodig is voor nieuwe huisvesting. Bij de grotere huisvestingslocatie die we op dit moment hebben in onze gemeente, is incidenteel overleg. Dit zouden we beter kunnen oppakken.
Maatschappelijke organisaties (domein Zorg & Welzijn) over het wegwijs maken van arbeidsmigranten in de Nederlandse samenleving (participatie, integratie, gezondheid/zorg) en de ondersteuning bij hulpvragen rondom wonen, werken en leven.
Moerdijk: We zijn zoekende hoe we surplus, de GGD en bijvoorbeeld huisartsen kunnen betrekken hierbij.
Lokale bewoners over de rol van arbeidsmigranten in de lokale economie, om zo te zorgen voor een positievere wederzijdse beeldvorming en voor meer draagvlak onder niet-arbeidsmigranten.
Moerdijk: Het blijkt dat bewoners de diverse migrantengroepen niet apart zien. Dat arbeidsmigranten bij ons zijn, omdat ze zo nodig zijn voor onze bedrijven en bijvoorbeeld zorgen dat de supermarkten vol liggen, pakketjes bezorgd kunnen worden etc. zou meer draagvlak geven.
En – niet in de laatste plaats – met arbeidsmigranten zélf, over hun leven in Nederland en hun wensen en behoeften op het gebied van wonen, werken en leven.
Moerdijk: We hebben een aantal overleggen gehad met arbeidsmigranten wat zij zouden willen. Onze contactpersoon heeft op het wekelijks spreekuur daarnaast best wel wat contacten. Het blijft lastig om met arbeidsmigranten in contact te komen, ook gezien de wisselingen die er steeds zijn. Het wordt wel gewaardeerd dat er contact wordt gezocht.
Intensiveer handhaving en controle, zowel ten aanzien van huisvesting als arbeidsomstandigheden. Huisvesting moet minimaal voldoen aan landelijke keurmerken, zoals die van de Stichting Normering Flexwonen (SNF).
Moerdijk: De nieuwe huisvesting zal beter worden dan de bestaande landelijke keurmerken. Vanaf 2024 gaan we een handhavingstraject starten voor de bestaande huisvesting. Voor de arbeidsomstandigheden hebben we in ons inkoopbeleid wel voorwaarden opgenomen.
Sluit convenant af met het bedrijfsleven, uitzenders, huisvesters, zorgaanbieders en het maatschappelijke middenveld, met daarin bindende afspraken over zaken als huisvesting, arbeidsomstandigheden en de toegang tot zorg. Maak bij grootschalige huisvesting afspraken met de huisvester over zaken als een 24 uurs-beheerder en registratie. Maak hierin ook afspraken rondom integratie en participatie.
Moerdijk: Voor de nieuwe huisvesting zijn afspraken vastgelegd over de huisvesting, toegang tot zorg, helpen met registratie etc. We hebben geen convenanten met bedrijven, wel welkomstgesprekken waar we dit soort afspraken bespreken. In het regionaal afsprakenkader hebben we het opgenomen om een regionaal convenant af te sluiten, maar dat is nog niet gelukt. Het lijkt logisch om niet per gemeente andere afspraken te maken, maar regionaal op te pakken.
Stel vestigingsvoorwaarden aan nieuwe bedrijven binnen de gemeentegrenzen op het gebied van huisvesting, integratie & participatie, duurzaamheidsambities (in de context van brede welvaart), ook ten aanzien van de inzet van personeel.
Moerdijk: Bij economische ontwikkeling wordt steeds rekening gehouden met de balans tussen het type werkgelegenheid, benodigde en beschikbare werknemers en de daarbij behorende huisvesting. Daarnaast willen we ook opleidingsmogelijkheden stimuleren.
Zorg voor een meldpunt misstanden arbeidsmigratie, zodat problemen snel kunnen worden doorgespeeld naar de juiste instantie en deze op beleidsniveau structureler kunnen worden aangepakt.
Moerdijk: We moeten dit nog gaan opstellen, maar mensen kunnen op dit moment terecht bij onze contactpersoon.
Organiseer een mobiel expertteam (met daarin mensen met brede en/of specialistische kennis op het gebied van zaken als huisvesting, gezondheid/welzijn en netwerkvorming) om lokaal en op maat kennis in te zetten, oplossingen te ontwikkelen en concrete maatregelen te organiseren.
Moerdijk: Er wordt geprobeerd om een Brabants Migranten Informatie Punt op te stellen. Het is de bedoeling dat dit een mobiel iets wordt die naar arbeidsmigranten toe gaan en waar men terecht kan voor informatie, maar ook dienstverlening. Hier zullen we als Moerdijk zeker bij gaan aansluiten.
Arbeidsmigratie houdt zich niet aan lokale grenzen. Stem beleid af op dat van andere gemeenten in de regio en voorkom op die manier een ‘waterbedeffect’.
Moerdijk: We hebben in de regio Breda een gezamenlijk afsprakenkader arbeidsmigranten vastgesteld. Alle gemeenten zijn actief met de uitwerking hiervan.
Toets je beleid aan de voorstellen en aanbevelingen van de Commissie Roemer.
Moerdijk: Voor de nieuwe huisvestingsvoorwaarden is aangesloten aan deze voorstellen en aanbevelingen.
Zorg voor een lokaal informatiepunt waar arbeidsmigranten terechtkunnen voor informatie over alle rechten en plichten waar ze tijdens hun verblijf in Nederland mee te maken kunnen krijgen (zoals belastingen, verzekeringen en zorg) en van waaruit ze kunnen worden doorverwezen naar de juiste instanties. Zorg er daarbij voor dat alle informatie beschikbaar is in het Pools en eventueel ook in andere talen.
Moerdijk: We hebben een contactpersoon die wekelijks een spreekuur heeft. Daarnaast hebben we informatie in Pools, Roemeens, Engels en Nederlands op onze website en in een informatiemap. Arbeidsmigranten hebben grote behoefte aan "goede" informatie, maar het blijft lastig voor hen om de gemeente hierin te vinden.
Richt een telefonisch spreekuur in voor anderstalige inwoners, als eerste loket voor hulp bij alle aspecten waar ze tijdens in hun verblijf in Nederland mee te maken kunnen krijgen.
Moerdijk: We hebben een wekelijks spreekuur in een buurthuis in de buurt van het gemeentehuis om de toegang heel laagdrempelig te hebben. Onze contactpersoon is daarnaast ook telefonisch en via mail bereikbaar.
Communiceer actief met bewoners over de rol van arbeidsmigranten in de lokale economie. Organiseer bijvoorbeeld een klankbordgroep met bewoners aan wie je beleid kunt toetsen.
Moerdijk: Dit hebben we niet en ik vraag me ook af of dit meerwaarde zou hebben
Betrek omwonenden bij de organisatie in besluitvorming rondom woonlocaties. Ook wanneer een locatie eenmaal betrokken is; houd de communicatielijnen actief open (niet alleen bij problemen).
Moerdijk: We hebben het betrekken van omwonenden als belangrijk gevonden bij het uitvragen naar goede initiatieven. Omwonenden worden gevraagd om mee te denken hoe de huisvesting het best georganiseerd zou kunnen worden. Ook tijdens de bouw en na realisatie zullen omwonenden betrokken worden. Het blijkt wel dat er heel veel onrust is bij omwonenden.
Kennismaking en uitwisseling zijn essentieel voor sociale samenhang op langere termijn. Stimuleer ontmoeting tussen arbeidsmigraten en andere bewoners; organiseer activiteiten waarbij arbeidsmigranten en lokale bewoners elkaar kunnen ontmoeten en/of zet een buddysysteem op.
Moerdijk: Dit hebben we nog niet. Is wel het idee om bij nieuwe huisvesting iets te gaan organiseren.
Overweeg het inzetten van een of meer contactfunctionarissen, die – vanuit hun expertise op het gebied van arbeidsmigratie – fungeren als verbindende schakel tussen de gemeente en de verschillende actoren bínnen de gemeente.
Moerdijk: Er wordt geprobeerd om een Brabants Migranten Informatie Punt op te stellen. Het is de bedoeling dat dit een mobiel iets wordt die naar arbeidsmigranten toe gaan en waar men terecht kan voor informatie, maar ook dienstverlening. Hier zullen we als Moerdijk zeker bij gaan aansluiten. We hebben een structurele functie voor 12 uur.
Vul het stappenplan zelf in!
Waarom het stappenplan zelf invullen?
Om de problematiek rondom arbeidsmigratie aan te pakken is een integrale, lokale aanpak van belang. Bij ons onderzoek rondom arbeidsmigratie nemen we altijd de aspecten wonen, leven en werk mee en betrekken we alle stakeholders bij het onderzoek. Zo helpen we maatschappelijke besluitvorming te verbeteren.
Maar hoe kom je tot een integrale aanpak? In de afgelopen jaren deden we op verschillende plekken en voor verschillende opdrachtgevers onderzoek naar arbeidsmigratie. De kennis en ervaring die we tijdens deze onderzoeken opdeden, hebben we gebundeld in ons ‘Stappenplan arbeidsmigratie’. Hierin geven we lokale overheden een aantal onderbouwde handvatten om hun beleid integraler te maken.
