Regiokompas Brede welvaart
Een kompas voor overheden om brede welvaart inzichtelijk te maken
Tekst: Ruben Smeets en Bianca Koomen
Foto: Jametlene Reskp (Unsplash)
Hoe monitor je brede welvaart? En, hoe helpt dit overheden in het behalen van hun doelen? Met het steeds sterker wordende perspectief van brede welvaart, komen dit soort vragen meer en meer aan het licht bij beleidsmakers en bestuurders. Vanuit onze visie op duurzame ontwikkeling en brede welvaart lanceert Het PON & Telos in het najaar van 2023 het 'Regiokompas Brede Welvaart'. Een monitoringsinstrument om keuzes, ontwikkelingen en impact op het gebied van brede welvaart langjarig in beeld te brengen.
Over de auteurs
Ruben Smeets MSc Senior adviseur-onderzoeker
Ruben Smeets werkt sinds 2007 als Senior adviseur-onderzoeker bij Het PON & Telos. Hij werkt aan een diversiteit aan projecten en thema’s, met een focus op duurzame ontwikkeling, brede welvaart en gezonde leefomgeving. Ook is hij sinds dit jaar coördinator van de Community of Practice: Oog voor de toekomst binnen het Nationaal Netwerk Brede Welvaart.
Bianca Koomen MSc Adviseur-onderzoeker
Bianca Koomen werkt sinds 2019 als adviseur-onderzoeker bij Het PON & Telos. Ze werkt aan een diversiteit aan projecten en thema’s, met een focus op brede welvaart en de sociale energietransitie. Ook is ze sinds dit jaar programmacoördinator van Het Nationaal Netwerk Brede Welvaart.
Van Duurzaamheidsbalans naar Regiokompas Brede Welvaart
Al geruime tijd brengt Het PON & Telos de duurzame ontwikkeling van overheden in kaart. Zo vormde het Brabant Manifest 2050 ooit de aanleiding om de Duurzaamheidsbalans te ontwikkelen – een instrument gebaseerd op het triple-P (People, Profit, Planet) gedachtegoed. Sinds 2014 heeft de balans een vervolg gekregen met de lancering van de Nationale Monitor Duurzame Gemeenten, een monitor die Het PON & Telos nog altijd jaarlijks uitbrengt. Deze monitor hanteert het principe van fair benchmarking via kwalitatieve en kwantitatieve gemeentelijke typologieën. Hiermee geven we jaarlijks inzicht in de duurzame ontwikkeling van de Nederlandse gemeenten.
Sinds 2022 heeft Het PON & Telos daar een integrale monitor aan toegevoegd die is gebaseerd op de Sustainable Development Goals (SDG’s). Deze monitor bouwt voort op een pragmatisch conceptueel raamwerk. Zo zorgen we ervoor dat de internationaal georiënteerde SDG’s ook voor de gemeentelijke beleidspraktijk voldoende aanknopingspunten en handelingsperspectief biedt, zonder daarbij de originele (hoofd)doelen uit het oog te verliezen.
In het najaar van 2023 zetten we de volgende stap door op onafhankelijk en wetenschappelijk verantwoorde wijze de staat van de Brede Welvaart van alle Nederlandse gemeenten, regio’s en provincies in beeld te brengen: we lanceren het Regiokompas Brede Welvaart.
Hoe werkt het Regiokompas?
Twaalf thema's structureel in beeld gebracht
We hebben het conceptueel raamwerk van het CBS als basis gebruikt, en deze aangevuld met – naar ons inzicht – relevante thema's en indicatoren die aansluiten op de beleidspraktijk. Aansluitend op de methodiek en de inhoudelijke inzichten van onder meer onze ervaringen met de Sustainable Development Goals (SDG's), brengt ons dat tot een twaalftal thema's welke we structureel in beeld brengen. Zo zorgen we voor een praktisch inzicht in de brede welvaart van gemeenten, regio's en provincies.
Jaarlijks een foto én een film
Door jaarlijks te meten – de foto op dat moment – en data te combineren met de trends en ontwikkelingen, maken we van de foto een film. We beschouwen welke brede welvaartsindicatoren en thema’s zich positief ontwikkelen en waar uitdagingen (nog) groter zijn geworden. Zo krijgen we, met behulp van ruim 100 indicatoren, zicht op brede welvaartstrends én verschillen, tussen gemeenten, regio’s en provincies, over de jaren heen.
Inzicht in het wel of niet bereiken van doelen
Naast het vergelijken in de tijd, doet het Regiokompas ook een uitspraak over de mate van doelbereik. Wanneer kan men tevreden zijn met de resultaten? Die uitspraken maken we explicitiet door het hanteren van normeringen. Die normeringen komen tot stand met behulp van internationale afspraken en doelstellingen, wettelijke bepalingen, beleidsdocumenten, wetenschappelijke criteria en bovenregionale benchmarking. De normeringen bewaken de ecologische grenzen, het sociaal fundament én de economische basis, ze vormen de bandbreedte waarbinnen de maatschappij kan functioneren.
Door doelbereik scherp inzichtelijk te maken, biedt het Regiokompas input voor de maatschappelijke agenda. Dit maakt het Regiokompas een strategische monitor; het zorgt voor een gemeenschappelijke taal om afwegingen transparant te maken.
Door doelbereik scherp inzichtelijk te maken, biedt het Regiokompas input voor de maatschappelijke agenda.
Hoe breed bekijk je de voortgang op Brede Welvaart? Een voorbeeld uit Limburg
Een monitor wordt vaak gebruikt om de effecten van de uitvoering van beleid in kaart te brengen. Daarvoor zijn verschillende en vaak ook heel specifieke indicatoren nodig. Maar hoe werkt dat als je integrale voortgang zoals Brede Welvaart wil meten? Want dat biedt strategisch de mogelijkheid om bij te sturen. Het PON & Telos adviseert bij het kiezen van strategisch relevante indicatoren. Zoals in het voorbeeld van de provincie Limburg.
In de uitvoeringsprogramma’s van de Provinciale Omgevingsvisie (POVI) Limburg worden de resultaten op de voorgenomen beleidsdoelen bijgehouden. De POVI Limburg is echter een breed, integraal uitvoeringsprogramma. De provincie Limburg wilde graag weten wat binnen zo’n integraal programma belangrijk is om te monitoren en hoe je zo’n integrale monitor in kunt richten. Welke ontwikkelingen doen er dan toe? En in hoeverre past het concept van Brede Welvaart hierbij?
Online sessie
Eerst hebben we met alle verschillende uitvoeringsprogramma’s van de POVI een online sessie gehouden; om per thema gevoel te krijgen bij wat er in de provincie speelt en om te komen tot indicatoren die iets relevants kunnen zeggen over de voortgang van de POVI Limburg. Daarnaast hebben we gezocht naar beschikbare indicatoren (openbaar of bij de provincie) die het liefst ook geregeld geactualiseerd worden.
Lijst van indicatoren
Omdat we ook wilden verkennen welke indicatoren relevant zijn als je naar Brede Welvaart kijkt, hebben we ook gesproken met programma’s die net buiten de POVI vallen, zoals de Sociale Agenda Limburg. Zo is er een lijst van indicatoren ontstaan die passen bij de POVI, maar ook bij Brede Welvaart.
Van POVI-monitor naar basismonitor Brede Welvaart
Uiteindelijk hebben de betrokken medewerkers van de provincie Limburg op basis van ons advies een lerend proces in gang gezet en zijn ze gestart met de bouw van een POVI-monitor. De bedoeling is om deze POVI-monitor door te ontwikkelen naar een basismonitor Brede Welvaart. Ze hopen het dashboard dit jaar in te richten en de eerste data eind 2023 te ontsluiten.
Maastricht (Foto: Tim Kohlen)
